Krzywcza.eu - Dla wszystkich, którzy dobrze wspominają lata spędzone w Krzywczy.

Kilka tygodni temu pani Wioleta Buś obroniła pracę licencjacką pt. Monografia Szkoły Podstawowej w Reczpolu w latach 1914-1945. Z tego powodu składamy jej serdeczne gratulacje. Nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby praca nie dotyczyła historii reczpolskiej szkoły. Napisaną pod kierunkiem dra Wojciecha Motyki monografię autorka traktuje, jako swój obowiązek w stosunku do szkoły, która kształtowała jej osobowość i wiedzę. To piękny wyraz patriotyzmu – tego lokalnego, za co pani Wioletcie bardzo dziękujemy.

Praca, jest podzielona na kilka rozdziałów, z których najcenniejszym jest rozdział trzeci traktujący o historii reczpolskiej szkoły. Oparty przede wszystkim na wspaniale prowadzonej kronice z lat 1914-1955, która jest kopalnią wiedzy na temat miejscowej edukacji, ale obejmuje również wydarzenia historyczne dotyczące miejscowości.

Historia szkolnictwa w Reczpolu jest bogata. Jest też miejsce dla innych ambitnych absolwentów wyższych uczelni, by opracować ją całościowo. Bardzo duży krok w tym kierunku uczyniła pani Wioleta Buś, której serdecznie dziękuję za możliwość publikacji pracy.

 

Piotr Haszczyn [lipiec 2016]

 

UNIWERSYTET RZESZOWSKI

WYDZIAŁ PEDAGOGICZNY

 

Praca licencjacka

Wioleta Buś

 

Monografia Szkoły Podstawowej
w Reczpolu w latach 1914- 1945

 

Promotor

Dr Wojciech Motyka

 

Spis treści

Wstęp. 5

Rozdział I. Historia miejscowości Reczpol7

1.1      Krótka charakterystyka miejscowości7

1.2      Zarys historyczny wsi Reczpol8

1.3      Wybuch I Wojny Światowej13

1.4      Wybuch II Wojny Światowej16

1.5      Okres powojenny. 18

Rozdział 2. Metodologia badań własnych. 20

2.1. Przedmiot i cel badań. 20

2.2. Problemy i hipotezy badawcze. 21

2.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze. 22

Rozdział 3. Powstanie Szkoły Podstawowej w Reczpolu. 25

3.1.Okres zaboru austriackiego. 25

3.2.Pierwsze lata Szkoły Podstawowej31

3.3.Działalność szkoły w czasie I wojny Światowej, od 1914 do 1939 roku. 33

3.4.Działalność Szkoły w czasie trwania II Wojny Światowej do roku 1954. 39

3.4.1. Stanica w Reczpolu. 41

3.4.2.Krótki opis funkcjonowania szkoły w latach 1945-1955. 41

Zakończenie. 44

Bibliografia. 46

Strony internetowe. 47

Aneksy. 48

1.    Zdjęcie okładki Kroniki Szkoły Podstawowej w Reczpolu. 48

2.    Zdjęcie przykładowych stron Kroniki Szkolnej Szkoły Podstawowej w Reczpolu. .49

3.    Zdjęcie Strażnicy niemieckiej „Grenschultz” przekształconej  w budynek Szkoły. 50

4.    Kserokopia oryginalnego świadectwa szkolnego z 1939/40 roku.51

5.    Oficjalna strona internetowa Szkoły Podstawowej w Reczpolu.52

6.    Strona internetowa gminy Krzywcza. 52

Spis tabel53

Tabela nr 1. Dane statystyczne dot. liczby mieszkańców wsi Reczpol53

Tabela nr 2. Kadra nauczycielska Szkoły Podstawowej w Reczpolu w latach 1900-1939  53

Tabela nr 3. Nauczyciele pracujący w Szkole Podstawowej w Reczpolu od 1939 do 1955 roku  53

 

Wstęp

Tak długo niekiedy żyjemy w swoich miejscowościach, a jednak tak mało wiemy o przeszłości, która tych miejsc dotyczy. Nie zastanawiamy się dlaczego teraz jest taki stan rzeczy, skąd w niektórych wioskach pewnie budynki. Czasami nawet trudno jest nam opowiedzieć historie ludzi, którzy mieszkają obok nas, naszych sąsiadów. Nie zastanawiamy się często jak wyglądało życie naszych dziadków, pradziadków. Dlaczego mieszkamy tu gdzie mieszkamy?

Monografia szkoły- temat rzeka. Tak wiele informacji można zawrzeć w tym jednym sformułowaniu. Tyle wydarzeń można opisać. Temat wydaje się być trudnym, a jednak zdecydowałam się go napisać. Dla własnej satysfakcji przedmiotem, który opisuję jest szkoła do której sama w dzieciństwie uczęszczałam. Można się zastanawiać dlaczego akurat to zagadnienie chciałabym poruszyć. Wydaje mi się, że od zawsze interesowałam się tą placówką, miałam z nią styczność od wczesnych lat mojego dzieciństwa, z nią wiążą się moje najlepsze wspomnienia. Dodatkowo moje zaciekawienie wzrastało za każdym razem, kiedy słuchałam historii opowiadanych przez mojego dziadka, czy babcię o ich dzieciństwie, o ich edukacji,
o życiu. Były one tak bardzo różne od tego co ja doświadczałam. Często nie potrafiłam sobie wyobrazić tego, co mi mówiono, a teraz studiując różne dokumenty widzę, jak ogromne zmiany zaszły nie tylko w mojej szkole, ale również w mojej miejscowości.

Monografia szkoły to nie tylko dogłębny opis placówki oświatowej, ale i całego szerokiego otoczenia, które ma wpływ na jej kształt, rozwój i działalność.
W rozdziale pierwszym przedstawię krótki zarys historii miejscowości, pokażę jak zmieniała się ona na przestrzeni lat. Następnie w rozdziale drugim opiszę krótko
o metodach i technikach pracy, które wykorzystuję w niniejszej pracy. Na koniec
w rozdziale trzecim szczegółowo przedstawię powstanie Szkoły Podstawowej
w Reczpolu, opisze jej działalność przed i po wybuchu kolejnych wojen pierwszej
i drugiej. Szkoła to nie tylko budynek, ale przede wszystkim ludzie, którzy w niej pracują, dlatego tak ważne będzie wspomnienie o kadrze nauczycielskiej
i o dyrektorach szkoły. W rozdziale tym zaprezentuję jak wygląda sama baza lokalowa placówki.

Historie, które kiedyś słyszałam jako małe dziecko teraz pojawiają się w mojej głowie jako fakty. Kształtują się pełne obrazy. Tak jak ważne dla prawdziwego Polaka patrioty jest poznanie i pamiętanie o historii swojej ojczyzny, tak ważne powinno być poznanie dogłębnie tego, co nas otacza. Uważam to za obowiązek, który spoczywa na mnie jako na absolwencie Szkoły podstawowej w Reczpolu.

Rozdział I.Historia miejscowości Reczpol

1.1                Krótka charakterystyka miejscowości

Reczpol, malownicza miejscowość położona nad rzeką San w południowo- wschodniej Polsce (województwo podkarpackie) niedaleko miasta Przemyśl, należąca dziś do gminy jak i parafii Krzywcza. Znajduje się na terenie pogórza Dynowskiego, które cechuje zmienny klimat zaliczany do obszaru klimatycznego umiarkowanie ciepłego kontynentalnego. Średnia roczna temperatura waha się tu ok. 8oC. Wiatry zachodnie (rzadziej z innych kierunków), niskie średnie zachmurzenie (68%), wysoka ilość opadów (ok 750-800 mm) są to charakterystyczne cechy obszaru, na którym położona jest wspomniana miejscowość[1].

Przez Reczpol przepływa szósta co do długości w Polsce rzeka San (443 km) wypływająca ze stoku Piniaszkowego (terytorium Ukrainy) przybierając na opisywanym terenie charakter rzeki górsko-nizinnej[2]. Jest ona nieodłącznym elementem krajobrazu wsi. Stanowi dla jej mieszkańców źródło pozyskiwania takich surowców jak piasek czy żwir. Służyła również kiedyś (dzisiaj już w mniejszym stopniu) do połowu ryb. Z powodu tego, iż dość gwałtownie rzeka ta reaguje na opady deszczu w górach podnosząc swój stan, stanowi zagrożenie dla mieszkańców,
(częste zalewanie pół uprawnych).

Gleby występujące na obszarze wsi są przede wszystkim brunatne wyługowane i płowe. W niektórych miejscach pojawiają się również pokrywy lesso-podobne utworzone na fliszu. Z tego powodu wykorzystuje się je głównie pod uprawę zbóż[3].

Dzięki swojemu położeniu Reczpol zyskuje natomiast ogromne walory przyrodniczo-krajoznawcze. W 1970 roku powstał tu, na gruntach Nadleśnictwa Krzywcza rezerwat florystyczny „Brzoza Czarna na Reczpolu”, zajmujący powierzchnię 2,6 ha, mający na celu ochronę niezwykle rzadkiego gatunku drzewa jakim jest brzoza czarna[4]. Kilkadziesiąt lat później w 2009 roku powstała ścieżka przyrodniczo- historyczno- dydaktyczna „Poznajemy bliżej Reczpol”, mająca na celu przede wszystkim ułatwienie prowadzenia zajęć z dziećmi w terenie. Służy ona również wszystkim mieszkańcom wsi jako aktywna i twórcza alternatywa spędzania wolnego czasu (promowanie zdrowego stylu życia)[5].

W Reczpolu funkcjonuje Szkoła Podstawowa do której uczęszcza 62[6] uczniów (klasy 0- VI) jak i Prywatne „Tęczowe” przedszkole. Wieś posiada również swój kościół filialny pod wezwaniem świętego Jana Pawła II, który został oddany do użytku w 2006 roku. Wcześniej msze były odprawiane w znajdującej się niedaleko cerkwi obrządku greko-katolickiego p.w. Opieki Najświętszej Maryi Panny, powstałej w 1879 roku, a przebudowanej na kościół w 1970 roku[7]. Na terenie Reczpola znajduje się również świetlica wiejska, w której mieści się filia Biblioteki Publicznej w Krzywczy oraz Ochotnicza Straż Pożarna.

 

1.2                Zarys historyczny wsi Reczpol

Miejscowość Reczpol nie zawsze wyglądała tak jak obecnie. Na przestrzeni lat wiele się w niej zmieniało. Nie chodzi tutaj tylko o zmiany dokonane przez ludzi jak budowanie drogi asfaltowej przez wieś, ani podział ziem, ale również zmieniało się pochodzenie demograficzne jej mieszkańców. Według definicji znajdującej się
w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego pod redakcją Bronisława Chlebowskiego i Władysława Walewskiego wydanym w Warszawie w 1880 roku większość ziem Reczpolskich jeszcze w XIX wieku należała do probostwa łacińskiego w Krasiczynie, a nie do gminy pod którą obecnie podlega. Aż 260 morgów roli ornych, łąk i ogrodów 30, pastwisk 33 oraz lasów 244 morgów posiadała innego właściciela. Mniejsza część należąca już do Reczpola obejmowała 390 morgów roli ornych, 49 łąk i ogrodów, pastwisk 53 a lasów 48 morgów[8].  Znaleźć tam również można dane statystyczne, z których wynika, że w 1880 roku we wsi znajdowało się 89 domów zamieszkanych przez 326 Polaków i 256 Rusinów razem 580 mieszkańców, z których 264 było obrzędu grecko-katolickiego, 293 rzymsko-katolickiego oraz 29 izraelskiego[9].

Poniższa tabela przedstawia aktualną statystkę stałych mieszkańców wsi
z podziałem na wiek i płeć.

Tabela nr.1. Dane statystyczne dot. liczby mieszkańców wsi Reczpol

Mężczyźni

Kobiety

Wiek

Liczba

Wiek

Liczba

0-5

22

0-5

13

6-12

31

6-12

28

13-18

30

13-18

27

19-40

142

19-40

128

41-64

133

41-64

121

65->81

41

65- >81

62

Źródło: Dane statystyczne znajdujące się w Urzędzie Gminy Krzywcza z roku 2015.

Z analizy obecnych danych statystycznych gminy wynika, że wieś zamieszkana jest  przez 778 mieszkańców jednolitego pochodzenia oraz wyznania, w tym 399 płci męskiej i 379 płci żeńskiej.

Początki powstania tejże miejscowości można przypisać do okresu Średniowiecza, ponieważ wtedy pojawiają się jakiekolwiek informacje na ten temat[10]. Jak podaje literatura, pierwsza nazwa miejscowości Reczpol to Uhreczpole następnie Hreczpole i powstała z wyrażenia „Węgierskie pole” co może być związane
z osadzeniem na tych ziemiach żołnierzy pochodzenia węgierskiego[11]. Jak już wspomniano wcześniej Reczpol należy do gminy, która składa się również z wielu innych miejscowości takich jak: Chyrzyna, Kupna, Średnia, Wola Krzywiecka, Krzywcza, Babice, Ruszelczyce, Bachów, Skopów, razem dziesięć wiosek. Na przestrzeni lat struktura gminy zmieniała się, aby ją pokrótce przedstawić należy sięgnąć do najstarszego dokumentu fundacyjnego tejże parafii z 1398 roku[12]. Został on wydany przez ówczesnych właścicieli tych ziem tj. Jana i Szymona, synów Dziersława z Brześcia. W tamtym okresie miejscowość ta posiadała prawa miejskie
(lokacja na prawie niemieckim), jej wójtem był Wacław Klepacz oraz była siedzibą parafii rzymskiej[13].

Kolejnym właścicielem tych ziem został Dziersław z Krzywczy wnuk wspomnianego wcześniej Dziersława z Brześcia, a po jego śmierci w 1437 ziemiami zarządzała jego żona Małgorzata wraz z synami: Janem zwanym Lakwa, Rafałem, Mikołajem Chabrym i Zebrzydem[14]. W tym samym roku odkupują oni wójtostwo od Jana z Parwazina, nazywanym podżupnikiem z Soli. Dokumenty na temat Reczpola zawierają również informacje dotyczące tego, że w 1437 roku był on wsią prywatną
i należał do Michała Wapowskiego. Wiadomo jest także że istniał tam urząd sołtysa, co nasuwa wniosek że była to również wieś osadzona na prawie niemieckim[15].

W 1444 następuje podział ziem przynależnych do miasta Krzywcza, na podstawie którego Rafał otrzymał Kupnę i zwaną wtedy wieś Uhreczpole[16]. Dzięki jego dobroczynności parafia Krzywcza zyskała wiele dóbr takich jak np. przyłączenie do niej łąk przy folwarku[17]. Zmarł on w 1502 roku pozostawiając po sobie cztery córki. Małgorzata- najstarsza dziedziczka ziem krzywieckich wraz z zamążpójściem w 1474 roku przekazała wszystkie należące do niej miejscowości w ręce męża Aleksandra Orzechowskiego herbu Oksza[18]. Pochodził on ze średnio zamożnej rodziny szlacheckiej. Jako nowy właściciel był niezwykle związany ze swoimi włościami. Za jego sprawą już w 1541 roku Krzywcza uzyskała przywilej organizowania jarmarków i cotygodniowych targów[19]. Panowanie Orzechowskich nie trwało długo, już w 1547 następuje ponowny podział ziem pomiędzy członkami rodziny. Samo miasteczko Krzywcza w tamtym okresie miało więcej niż jednego właściciela[20].

Historia powtarza się ponownie w 1619, a następnie w 1620 roku kiedy to miejscowości podlegające pod parafię kolejny raz zostały podzielone[21]. Tym razem pomiędzy braćmi Dziersławem, a Rafałem Ostrowskimi herbu Leliwa[22]. Na ich panowanie przypada najazd tatarski, który spowodował ogromne zniszczenia. Całe wioski zostały spalone, również Reczpol poniósł znaczne straty.

W pierwszej połowie XVII wieku miejscowość ta, której nazwa była już uproszczona do zapisu Reczpole (w takim wydaniu istniała aż do połowy XVIII wieku) zostaje kupiona przez Marcina Krasickiego z Krasiczyna herbu Rogala, starostę i kasztelana przemyskiego, później wojewodę podolskiego[23]. Warto zatrzymać się chwilę nad tą postacią. Był to ulubiony dworzanin króla III Wazy, dzierżył wiele królewszczyzn. Był posłem na dwór cesarski, przez co otrzymał od Cesarza Ferdynanda II tytuł hrabiego Świętego Cesarza Rzymskiego[24].Jako właściciela ziemskiego czekało go wiele pracy, szczególnie po najazdach tatarów, którzy palili i dewastowali wszystko, co napotkali na swojej drodze przez co Krasicki musiał odbudować zniszczone wioski, oraz kościół parafialny (spalony przez Tatarów)[25]. Jak podaje literatura w 1630 roku włączył on tytułową wieś, a później reczpolski majątek ziemski do uposażenia parafii Krasiczyn. Miało to służyć przede wszystkim utrzymaniu kościoła i kaplicy w miasteczku Krasiczyn[26].

W tym samym okresie duże szkody wyrządzili Kozacy, którzy również najeżdżali i rabowali polskie wsie. Ogromne zniszczenia na ziemiach należących do Krasickiego spowodował

w 1657 najazd księcia Siedmiogrodu Jerzego II Rakoczego wspieranego przez siły kozacko-tatarskie[27]. Niedługo po tym zdarzeniu kolejny najazd został przeprowadzony przez Tatarów w 1672 roku[28]. Straty jakie poniosły ziemie należące do Krasickiego były ogromne, również okoliczni właściciele ziemscy nie zostali bez szwanku. W Babicach (miejscowości niedaleko położonej od Reczpola) z ośmiu domów został po ostatnim napadzie tylko jeden[29].

Okres 1700-1721, czyli lata wojny północnej przyniosły kolejne zniszczenia, spowodowane częstym przemarszem obcych wojsk przez ziemie pogórza Dynowskiego. Wraz z nimi na porządku dziennym wydawały się być wybuchy pożarów jak i epidemie. Niektóre domostwa z racji swojego stanu zostały zwolnione z płacenia podatków[30].

Po śmierci Marcina Krasickiego w 1631 roku jego majątek przechodzi w ręce bratanka podczaszego Marcina Konstantego Krasickiego jednak bez Reczpola, ponieważ pozostał on własnością parafii Krasiczyn aż do lat 40-tych XX wieku[31]. Dopiero ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez państwo tzw. „dóbr martwej ręki”, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego[32] spowodowała upaństwowienie ziem należących do tej pory do parafii Krasiczyn i przyłączenie ich do gminy Krzywcza.

Sytuację ekonomiczną Reczpola w tym okresie bliżej przedstawiają dokumenty znajdujące się w Archiwum Archidiecezji Przemyskiej, z których wynika, że nie należał on do dochodowych wiosek. Dane z  1815 roku pokazują, że budynki jak również stajnie dla koni i bydła w tejże miejscowości były zniszczone i wymagały remontu[33]. Sytuacja ta utrzymywała się przez bardzo długi okres czasu jeszcze
w 1957 ksiądz Andrzej Czyż przekazując parafię swojemu następcy ks. Janowi Kordeczce tak opisał stan majątkowy wsi Reczpol: „Majątek Reczpol zabrany ustawą z r. 1949 o dobrach martwej ręki w ilości 452 ha, a 48 ha oddanych na fundusz kościelny w r. 1952/53. Stoi tam budynek mieszkalny, stajnia, śpichlerz, a stodołę rozwalił wiatr w zimie 1952 r. Obraz nędzy i rozpaczy. Na 48 ha ziemi 1 krowa,
1 jałówka, wynędzniałe, nie miały siły się podnieść. Para koni dychawicznych, starych. Robotnicy pełni pretensji o zapłatę itd.[34]”. Jak widać sytuacja w opisywanej wsi nie wyglądała najlepiej to znaczy, że zamiast przynosić dochody wymagała dużego wkładu pieniędzy, żeby doprowadzić ją do dobrego stanu. Warto dodać, że Reczpol liczył w tym okresie 144 mieszkańców[35].

Zanim przystąpi się do dalszego opisu należy wrócić do wydarzeń historycznych tak ważnych z punktu widzenia mieszkańców Polski. Mianowicie
w 1772 roku nastąpił pierwszy rozbiór Polski. Na jego mocy ziemia przemyska znalazła się pod berłem cesarzowej Marii Teresy. Już w 1784 roku wprowadziła ona takie urzędy jak sołtys i wójt, którzy byli wybierani przez mieszkańców spośród ogółu ludności zamieszkującej daną wieś[36]. Dodatkowo wprowadzono domina czyli dwory, na których chłopi odrabiali pańszczyznę (również w Reczpolu znajdował się dziś już nieistniejący dwór). Ówczesnym właścicielem Krzywczy i wszystkich miejscowości pod nią podlegających bez Reczpola był Józef Boznański herbu Nowina[37]. Jego rządy nie trwały długo ponieważ w 1814 roku ziemie przeszły w ręce Józefa Benedykta Pawlikowskiego[38]. Ten z kolei oddał je swojej córce Teofilii jako wiano, ona natomiast przekazała je w ręce swojego męża Kazimierza Starzeńskiego. 24 lata później wszystkie ziemie zostały sprzedane Adamowi Starzeńskiemu[39]. Kolejnego zakupu interesujących nas ziem dokonał Bolesław Jocz herbu Godziemba pochodzący z Litwy[40]. Reczpol w tym czasie należał do ziem Krasiczyńskich i do ich właścicieli czyli do Pinińskich, a od roku 1835 Sapiehów[41]. Władze zaborcze wprowadziły na język niemiecki we wszystkich szkołach i urzędach na terenie przez siebie zajętym. Ważnym wydarzeniem z punkty widzenia mieszkańców wiosek- czyli chłopów było zniesienie pańszczyzny w maju 1848 roku[42], co spowodowało zyskanie przez nich pełni praw i wolności osobistej. Gospodarstwa chłopskie nie były jednak w dobrej sytuacji ekonomicznej- były one zbyt małe by się usamodzielnić i utrzymać rodzinę, co powodowało w znacznej mierze, iż wiele mieszkańców albo musiało pracować jako robotnicy rolni albo emigrować do innych części Cesarstwa. Kolejnymi zmianami jakie zaszły w państwie Habsburskim było w 1866 przekształcenie go w państwo Austro-Węgierskie, co przyczyniło się do tego, że Galicja zyskała autonomię, a językiem urzędowym od tej pory był ponownie język polski[43]. Dzięki takiemu obrotu spraw wzrosła świadomość chłopów co doprowadziło do powstania na tych terenach kółek rolniczych zajmujących się przede wszystkim sprowadzaniem nasion i nawozów sztucznych dla wszystkich członków danego kółka[44].

 

1.3                Wybuch I Wojny Światowej

 

W roku 1914 wybuchła pierwsza w dziejach historii świata wojna, która przyniosła ogromne zniszczenia na wielu ziemiach, nie oszczędzając tych należących do okupowanego Królestwa Polskiego. 28 lipca Cesarstwo Austro-Węgier wypowiedziało wojnę Serbii, a 3 dni później również Rosji i Czarnogórze[45]. Działania wojenne dotknęły także opisywaną miejscowość. 300 tysięczna armia Rosyjska w październiku dokonała pierwszej próby oblężenia twierdzy Przemyśl, jednak zakończyła się ona niepowodzeniem[46]. Dopiero kolejna próba spowodowała skapitulowanie twierdzy i przejęcie jej przez wroga. Podczas tych walk wojska rosyjskie stacjonowały na terenie Reczpola, gdzie zajęły szkołę podstawową
i najbogatsze gospodarstwa jak również na Woli Krzywieckiej. Brutalność napastników, grabieże jakich dokonywali, gwałty i rabunki oraz przede wszystkim przeludnienie tych wiosek spowodowały wybuchy na tych terenach wielu epidemii. Sytuację szczegółowo opisuje Władysława Jaroszewska ówczesna nauczycielka pracująca w szkole w Reczpolu w prowadzonej przez siebie Kronice Szkolnej: „(…) nastał przykry, niezatarty w pamięci okres inwazyi… ciemna noc… szerokie pole do pesymistycznych horoskopów… martwota… bezład myśli… żadnych gazet… żadnych wiadomości… znikąd wieści… znikąd wskazówki… nic(…). Moskale z minami zwycięzców głosili, że idą na Berlin i Wiedeń, a  tymczasem rekwirowali wszystko co się dało. Bydło, zboże, drób- żołdactwo rabowało po domach i na ulicy, rozbijali sklepy, piwnice, zabierali bieliznę,  ubrania i kosztowności. Całe urządzenia pomieszkań ładowali na fury i odsyłali do Rosyi[47]. Jak pisze dalej o samej miejscowości: „(…) i Reczpol ma swoja smutna kartę- ponura z czasów inwazyi. Moskale oblegający Przemyśl mieli tutaj wygodną placówkę. W północno zachodniej stronie na górkach umieścili artylerie, po polach porobili okopy- rowy strzeleckie. Tysiące Moskali mieszkało razem z naszą ludnością, prócz tego była w Reczpolu ludność ewakuowana z kilku wsi spod Przemyśla leżących w rejonie fortecznym.(…) Gwałty i rabunki były na porządku dziennym. Między pierwszą, a drugą inwazją wybuchły w Reczpolu i całej okolicy epidemie tyfusu, cholery i czerwonki, które dłuższy czas panowały zabierając z tego świata liczne ofiary[48]”. Autorka powyższych wypowiedzi opisuje bardzo szczegółowo również samo oblężenie Przemyśla, jak
i późniejsze wydarzenia tj. wyzwolenia ziem przez wojska Austro- Węgierskie
13 maja 1915 roku[49]. Ludność wiejska zebrała się tego dnia w gromady i świętowała wyzwolenie od nieprzyjaciela. Ich radość nie trwała jednak długo, tereny na których zamieszkali wojska rosyjskie były ogromnie zdewastowane, brakowało jedzenia
i surowców. Na rzecz wojska rekwirowano wszystko co mogło się przydać, nawet dzwony kościelne. W związku z takim stanem rzeczy ludność przestała być przychylna okupantom.

Porażki jakie Austro- Węgry poniosły podczas kolejnych bitew oraz nieporozumienia wewnętrzne w państwie spowodowały w 1918 roku jego rozpad na poszczególne państwa- części składowe[50]. Wydarzenia te pozwoliły na przejęcie władzy w Galicji przez administrację polską co doprowadziło do odzyskania przez Polskę niepodległości. Jak pisze nauczycielka szkoły w Reczpolu w kronice „Polska naprawdę zmartwychwstała”. Opisywana miejscowość w tym okresie należała do powiatu przemyskiego, a ten do województwa lwowskiego oraz podlegała pod parafię Krzywcza, w której proboszczem był ks. Władysław Solecki[51]. Stan ludności zamieszkującej Reczpol na tamten okres wynosi 692 osoby, z czego 442 było wyznania rzymskokatolickiego a 250 było wyznania greko-katolickiego[52]. Wiadomo, że już w tym roku działała tam szkoła podstawowa.

Od końca 1918 roku do 1934 w opisywanej miejscowości nie zanotowano większych zmian. Zycie toczyło się swoim torem, spokojnie. Ludność wracała do równowagi po działaniach I Wojny Światowej. Starała się odbudowywać swoje gospodarstwa, pomnażać swój majątek. Dzieci zaczęły częściej i liczniej uczęszczać na zajęcia szkolne. Dopiero w 1934 roku zmienił się podział administracyjny na opisywanym terenie[53]. Na miejsce dotychczasowych gmin jednostkowych powstały zbiorcze, które miały pod sobą kilka pomniejszych okolicznych wiosek. Na czele tychże miejscowości stali sołtysi, a w gminie rządził wójt. W skład gminy Krzywcza wchodziło wtedy 11 wiosek: Reczpol, Ruszelczyce, Babice, Bachów, Chyrzyna, Kupna, Nienadowa, Skopów, Średnia, Wola Krzywiecka i Krzywcza, liczyła ona 11 641 ha, i była zamieszkana przez 12 624 mieszkańców[54]. Pierwszym wójtem wybranym na wolnych wyborach przez wszystkich ludzi zamieszkujących ową gminę został pochodzący z Krzywczy Gustaw Rydz[55]. Jak podają dokumenty z lustracji gminy z roku 1935 i 1936 ogólny stan gminy opisuje się jako dobry, jednak wiele uwag pojawia się w sprawach szczegółowych tj. zarządzania kasą gminy, prowadzenia ewidencji majątku, dróg i mostów, budynków i szkół oraz placówek Ochotniczej Straży Pożarnej[56]. Inspektor przeprowadzający lustrację Wincenty Zagórski również zwrócił uwagę na brak rady która zajmowała się opieką społecznej, komisji sanitarnej jak i rolnej oraz na zaniedbania ze strony parafii odnośnie prowadzenia ksiąg metrykalnych, co w dużej mierze fałszowało obraz liczebności ludności danej gminy[57].

Wracając do miejscowości Reczpol, w owym okresie wyróżniała się ona znacznie na tle całego powiatu. Wieś uznawana była jako ośrodek produkcji chałupniczej specjalizująca się w wytwarzaniu biczy[58]. Nie zmienia to jednak faktu, że jednak handel na tych terenach ciągle jeszcze był zdominowany przez Żydów. Tylko na nielicznych terenach powstawały w tym czasie firmy prowadzone przez Polaków czy Ukraińców.

 

1.4                Wybuch II Wojny Światowej

 

Spokojne jak dotąd życie mieszkańców Reczpola zostaje po raz drugi przerwane, tym razem z powodu wybuchu kolejnej i najstraszliwszej w dziejach Świata wojny. Już od samego początku tereny należące do ówczesnej gminy Krzywcza znalazły się na linii działań wojennych. W całym kraju rozpoczęły się
w tym czasie natychmiastowe pobory do wojska. Większość mieszkańców płci męskiej z opisywanych przeze mnie terenów została wcielona do 22 Dywizji Górskiej lub do 22 Dywizji Piechoty[59].

Działania wojenne prowadzone na terenie Polski spowodowały już w drugim tygodniu wybuchu wojny przemarsz żołnierzy oddziałów tyłowych Armii Krajowej przez miejscowości gminy Krzywcza. Dnia 12 września 1939 roku na terenach wsi Babice polskie oddziały zorganizowały przejściową pozycję obronną przed oddziałem pościgowym niemieckiej dywizji piechoty[60]. Celne ostrzały nie pozwoliły Niemcom na zaatakowanie polskich pozycji. Przez cały dzień jednak siły niemieckie były wzmacniane przez napływanie kolejnych oddziałów i tak do wieczora zajęły one Dubiecko i Nienadową. W nocy natomiast 11 Karpacka Dywizja Piechoty (KDP) dowodzona przez płk Dypl. Bronisława Prugar-Ketliga wycofała się w okolice Krzywczy, by tam ponownie zorganizować kolejną linię obrony[61]. W Reczpolu swoje stanowiska zajęły bataliony 48 pułku piechoty dowodzone przez płk Nowaka[62]. Na tych terenach rozmieszczono również okopane działa i armaty pułkowe. Działania ze strony Niemców rozpoczęły się już ok. godziny 11 kiedy to ostrzelali pozycje  Polaków, jednak nie był to bardzo groźny manewr. Następnie oddział 7 dywizji piechoty niemieckiej, a później lotnictwo zorganizowało działania mające na celu przełamanie defensywy Polaków[63]. Po całodniowych zmaganiach nie udało się zmienić ogólnego stanu obrony polskiej, co spowodowało zmianę taktyki niemieckich żołnierzy. Postanowili oni obejść okopy Polaków i zaatakować od tyłu, jednak nie było żadnej drogi, którą mogliby przejść, gdyż z jednej strony naturalną przeszkodą stała się rzeka San a z drugiej rozległe tereny leśne[64]. Sytuacja wymagała zastosowania ataku frontalnego i tak o godzinie 16:00 rozpoczęła się regularna walka[65]. Nieprzyjaciel szybko i sprawnie został zmuszony do odwrotu ponosząc znaczne straty dzięki waleczności i oddaniu polskich żołnierzy.

Kolejnym etapem walk było przemieszczenie się oddziałów 11 KDP w stronę Przemyśla, gdzie nieprzyjaciel zajmował kolejne pobliskie wioski jak Łętownia
i Wapowce[66]. Polacy dostali się w sam środek ostrzału ze strony wroga, co zmusiło ich do niezwłocznego zaatakowania i rozbicia niemieckiego oddziału. Po wycofaniu się Polaków pod Przemyśl Niemcy zajęli tereny gminy Krzywcza czyniąc ją swoją bazą. Od 12 października gminę włączono do Generalnego Gubernatorstwa z siedziba w Krakowie, wprowadzono inną administrację, język niemiecki jako obowiązujący, oraz część urzędów obsadzono ludnością pochodzenia ukraińskiego[67]. Ówczesnym wójtem gminy Krzywcza został Ukrainiec Prokop[68]. Sytuacja chłopów pobliskich wiosek nie należała w owym czasie do najlepszych. Pomimo biedy jaka panowała na tych terenach i wielu zniszczeń dokonanych przez wielokrotne bombardowanie
i ostrzeliwanie byli oni zmuszeni do dostarczania zboża i zwierząt hodowlanych wrogom. Każde nieposłuszeństwo było okrutnie karane- wywożono ludzi do obozów lub stosowano karę śmierci[69]. Wszyscy obywatele musieli pracować, młodzież wcielano do służby budowlanej, a każdego zbędnego pracownika wysyłano w głąb Niemiec do przymusowych prac. W tym czasie w szkołach podstawowych nie uczono historii, języka polskiego ani geografii[70].

Polacy jednak nie poddawali się bez walki nieprzyjacielowi. Już w 1939 roku powstały pierwsze organizacje konspiracyjne przekształcone w Związek Walki Zbrojnej (ZWZ)[71]. Podzielone były one na obwody, w których skład wchodziły poszczególne placówki i tak w obwodzie Przemyśl na terenie gminy Krzywcza działały dwie placówki. Pierwsza mająca największe znaczenie dla niniejszej pracy
z numerem 4 dowodzona przez chorążego zawodowego artylerii Michała Czarneckiego ps. „Michał” miała pod sobą takie miejscowości jak Reczpol, Krzywczę i Krasiczyn[72]. W 1942 roku placówka ta zyskała kryptonim „Klara”. Po śmierci „Michała” rozstrzelanego w Krakowie 1944 roku jego następcą został Józef Rybak ps. „Perkoz” a następnie Mikołaj Gajdzik kryjący się pod pseudonimem „Dniestr”[73]. Druga placówka z numerem 5 i kryptonimem „ Barbara” miała pod sobą miejscowość Dubiecko, Nienadową, Birczę i Babice. W 1944 roku „Klara” posiadała pięć plutonów piechoty liczących 180 ludzi[74]. Jej schron gdzie przechowywana była broń mieścił się w pobliskiej wiosce Średnia. Żołnierze placówki numer 4 prowadzili działania sabotażowe np. niszczyli linie telefoniczne, zdobywali broń dla swoich ludzi, przeprowadzili również w 1944 większą akcję napadając na wycofujących się Niemców i z pomocą plutonu dywersyjnego pokonali oddziały wroga zmuszając go do cofnięcia się aż za linię Sanu oraz zarekwirowali dużo sprzętu, broni a nawet samochody[75].

 

1.5                Okres powojenny

 

Wyparcie z terenów Polski wojsk niemieckich przez Związek Radziecki nie przyniosło jej mieszkańcom faktycznej ulgi i całkowitej wolności. Zmiany jakie zaszły po wojnie na terenach gminny Krzywcza obejmowały takie wydarzenia jak wprowadzenie języka polskiego jako urzędowego, 1 października wybrano nowego wójta gminy, którym został Michał Legenc[76], wznowiono pracę szkół, zaczęto także przesiedlać ludność pochodzenia Ukraińskiego (z Reczpola przesiedlono 78 osób). Jak podają dane statystyczne gminy w roku 1946 liczba ludności po wojnie spadła
z 11508 do 6617 osób[77].

Stabilizacje życia mieszkańców gminy utrudniały dodatkowo napady rabunkowe Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA), które w najgorszym razie kończyły się zabójstwem. Wroga atmosfera pomiędzy Polakami, a Ukraińcami była podsycana jeszcze podczas trwania II Wojny Światowej. W  latach 1945- 1947 nastąpił szereg napadów na wieś Reczpol, podczas których skradziono kilkadziesiąt sztuk zwierząt hodowlanych, jak również obrabowano kilka razy folwark księdza Jana Laski[78]. Taka sytuacja trwała aż do momentu, kiedy w walkę z UPA włączyło się wojsko polskie, które rozbiło siły Ukraińców[79].

Wieś Reczpol również zmieniła się. Po zakończeniu wojny jej mieszkańcy rozpoczęli własnymi siłami odbudowywać zrujnowane mienia. Na terenie wsi miała powstać w tym czasie spółdzielnia produkcyjna „Wapiennik” jednak już w 1951
z powodu złego zarządzania i braku pracy została zamknięta i przekazana Spółdzielni Paskarzy w Przemyślu[80]. Rozpoczęto również remontowanie drogi zniszczonej podczas działań wojennych. Ogólna sytuacja po wojnie nie była najlepsza. Większość mieszkańców gminy Krzywcza nie miała stałej pracy. W dalszym ciągu chłopi utrzymywali się głównie z uprawy roli. Powstałe spółdzielnie rolnicze rząd socjalistyczny przekształcił w Państwowe Gospodarstwa Rolne (PGR), do których wysyłano ludzi do pracy, i tak z Reczpola w tym czasie do PGR-u wysyłano aż 20 osób uważanych za zbędnych na roli[81]. Wszystkich mieszkańców Reczpol liczył wtedy 665 osób, natomiast już 14 lat później 680[82]. Liczba ludności w tym okresie szybko wzrastała, co może być spowodowane tym, że miejscowi gospodarze potrzebowali pomocników do pracy na roli.

Sama gmina zmieniła swój podział administracyjny po wojnie aż dwa razy, pierwszy raz w 1954 roku i kolejny w 1972[83], który trwa do dzisiaj o czym była już mowa wcześniej.

Rozdział 2. Metodologia badań własnych

2.1. Przedmiot i cel badań

Historia nie tylko określana jako dziedzina nauk humanistycznych skupiająca się na odtworzeniu zdarzeń, które miały miejsce w przeszłości, ale świadek czasów, światło prawdy, życie pamięci i nauczycielka życia[84]. Zadaniem każdego człowieka jest jej poznanie, przeanalizowanie i wyciagnięcie wniosków. Służyć temu może badanie naukowe jasno i precyzyjnie sformułowane, które prowadzi do odkrycia
i poznania interesującej nas rzeczywistości, dostarcza nam dającej się zweryfikować wiedzy, pozwala opisać, zrozumieć i wyjaśnić interesujące nas zjawiska. Badanie to może zostać podzielone na trzy podgrupy: do pierwszej zaliczyć można działania
o charakterze weryfikacyjnym- służące do oceniania skutków podjętych poczynań, do drugiej zalicza się działania diagnostyczne- które pomagają opisać właściwości jakiegoś przedmiotu, a do ostatniej zalicza się badania teoretyczne mające na celu zebranie i opisanie ogólnych prawidłowości przypisanych do danego zjawiska, któremu się przyglądamy.

Każde badanie naukowe jest procesem, na który składa się szereg wiążących się ze sobą czynności. Albert Wojciech Maszke zalicza do nich[85]:

·postawienie problemu badawczego

·dobór zmiennych i wskaźników

·sformułowanie hipotez roboczych

·dobór terenu i próby badawczej

·dobór metod i technik badawczych

·przeprowadzenie badań

·analiza zebranych materiałów

·uogólnienie czy wyniki potwierdzają hipotezę

Niniejsza praca zostanie oparta w dużej mierze na badaniach diagnostycznych, ponieważ będzie zaprezentowana w niej historia Szkoły Podstawowej w Reczpolu od momentu pojawienia się pierwszej wzmianki w dokumentach na jej temat, aż do zakończenia II Wojny Światowej w 1945 roku. Jest to długi okres dlatego zostanie podzielony na kilka fragmentów związanych ze szczególnymi wydarzeniami, które miały miejsce w Polsce. Również pojawią się w niej elementy badań weryfikacyjnych- ustalających skutki jakie wywołały pewne zdarzenia historyczne dla funkcjonowania placówki oraz badania teoretyczne.

2.2. Problemy i hipotezy badawcze

Rozpoczynając rozważania na temat Szkoły, należy zastanowić się jakie informacje powinny się o niej pojawić- czyli ustalić problem główny tejże pracy, jak
i szereg problemów szczegółowych. Aby do tego dojść zastanówmy się nad znaczeniem słów problem badawczy. W literaturze przedmiotu pojawia się wiele interpretacji tego pojęcia. Pozwolono sobie przytoczyć przykładowe dwa.

Zdaniem Tadeusza Pilcha „problem badawczy jest to z pozoru prosty zabieg werbalny, polegający na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania, problemy. Musi on jednak spełniać kilka warunków tj. wyczerpywać zasób naszej niewiedzy, konieczne jest zawarcie w nich wszystkich generalnie zależności między zmiennymi oraz musi dać się rozstrzygnąć empirycznie[86]”.

J. Pieter uważa, że „problemy badawcze to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Staramy się to zrobić przez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od drugiego człowieka[87]”.

W niniejszej pracy celem autora jest próba odpowiedzenia przede wszystkim na takie pytanie: jak funkcjonowała Szkoła Podstawowa w Reczpolu w latach 1914-1945. Ponadto zamierza się znaleźć odpowiedź na poniższe problemy szczegółowe:

·Kiedy i w jakich okolicznościach powstała Szkoła Podstawowa w Reczpolu?

·Jak zorganizowane było nauczanie od czasów powstania szkoły aż do roku 1945?

·Jaki wpływ miały wydarzenia historyczne tj. wybuch I, a następnie II Wojny Światowej na działalność Szkoły?

·Jak kształtowała się kadra nauczycielska w okresie od 1900 do 1945 roku?

·Jak wyglądała baza lokalowa Szkoły w latach 1914-1945?

Sugerując się zaleceniami W. A. Maszke kolejnym etapem w niniejszej pracy jest ustalenie hipotez roboczych. Według Mieczysława Łobockiego „są one próbą odpowiedzi na sformułowane uprzednio problemy badawcze (…) świadomie przyjętymi przypuszczeniami czy założeniami wymagającymi jednak potwierdzenia czy odrzucenia na podstawie przeprowadzonych badań (…). Hipoteza robocza ukazuje zachodzące relacje między badanymi zmiennymi[88]”.

W związku z postawionym problemem głównym wysunięto następującą hipotezę: Szkoła Podstawowa funkcjonowała zgodnie z przyjętymi w danym okresie zasadami i była zależna od różnych wydarzeń historycznych. Dodatkowo na podstawie uprzednio postawionych problemów szczegółowych zaprezentowano następujące hipotezy robocze:

·Szkoła Podstawowa w Reczpolu powstała jeszcze przed rokiem 1914.

·Nauczanie w Szkole zmieniało się na przestrzeni lat.

·Wybuch wojen I, a następnie II Światowej miały ogromny wpływ na funkcjonowanie Szkoły.

·Kadra nauczycielska powoływana była przez władze rządzące w danym okresie w Polsce, oraz zależna była od możliwości finansowych gminy/miejscowości.

·Baza lokalowa była mizerna i nie spełniała najwyższych standardów.

2.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

Przechodząc do omawiania przyjętych na potrzeby niniejszej pracy metod
i technik pracy należy przybliżyć krótką ich charakterystykę:

 Przez metodę badań rozumieć będziemy „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego[89]". Są zabiegi powtarzalne służące do zbierania danych. Są one jednocześnie uniwersalne. Metody badawcze są przede wszystkim celowymi, planowymi, wyczerpującymi i obiektywnymi działaniami[90]. Ważne jest, by można je było użyć do wielu badań.

Techniki badań zaś nazywać będziemy „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów[91]". Innymi słowy, techniki badawcze służą przede wszystkim do zbierania materiałów w ramach określonej metody pracy.

Istnieje wiele podziałów metod i technik badawczych. W pracy tej przyjmuje się ten według T. Pilcha, który wyróżnia takie oto metody:

·eksperyment pedagogiczny

·monografia pedagogiczna

·metoda sondaży diagnostycznego

·metoda indywidualnych przypadków

Na potrzeby danej pracy oraz jej charakteru wykorzystuje się tutaj metodę monografii pedagogicznej, która to zdaniem A. Kamińskiego „prowadzi do opisu instytucji wychowawczych, rozumiejąc pod pojęciem instytucji wychowawczej „struktury sformalizowane[92]". Aby można ją było uznać za metodę musi spełniać ona dwa podstawowe czynniki tj.:

1.                      przedmiot badań- musi to być instytucja (placówka) wychowawcza

2.                      sposób badania- gruntowne, wielostronne i dogłębne zbadanie funkcjonowania placówki oraz uwzględnienie ewentualnych jej ulepszeń.

Monografia pedagogiczna to przede wszystkim opis i analiza wybranej placówki edukacyjnej[93]. Jest to opis dogłębny, którego celem jest poznanie jak funkcjonuje dana instytucja- zbadanie czy działa poprawnie, czy może jest coś, co należało by w niej ulepszyć. Placówkę, którą bada się za pomocą metody monografii traktuje się jako całość, i wszystkie wnioski odnosi się do niej konkretnie[94]. Dodatkowo poznaje się również ludzi, którzy związani są z wybraną placówką- czyli można zbadać różne procesy społeczne zachodzące między nimi[95].

Monografia pozwala zbadać zjawiska, których nie da się zaobserwować bezpośrednio, takich, które wydarzyły się w przeszłości i nie można ich powtórzyć[96].  Za jej pomocą można przedstawić również podobieństwa i różnice w funkcjonowaniu instytucji o tym samym lub zbliżonym charakterze[97].

Przedmiotem badań monograficznych  mogą być również inne instytucje, które są związane z wychowaniem, takie jak: drużyna harcerska, zespoły amatorskie, koła zainteresowań czy też świetlica szkolna.

Wybierając technikę badawczą kierować się należy przede wszystkim typowymi cechami wybranej metody. Monografia praktycznie zawsze jest związana
z analizą dokumentów, często z wywiadem lub z ankietą, czasami z eksperymentem wychowawczym. Ważne w tej metodzie jest odpowiednie wykorzystanie
i zanalizowanie zgromadzonych materiałów- przede wszystkim materiałów historycznych czyli kronik, zdjęć czy różnego rodzaju nagrań[98].

Według A, Kamińskiego[99] analiza dokumentów opiera się przede wszystkim na krytycznej ocenie badanego dokumentu, stanowi ona podstawę napisania niniejszej pracy, jednak jako formę uzupełnienia wiedzy stosuje się wywiad wśród starszej ludności zamieszkującej wieś, w której mieści się Szkoła.

 

Rozdział 3. Powstanie Szkoły Podstawowej w Reczpolu

3.1.Okres zaboru austriackiego

Rozpoczynając rozprawę na temat powstania tytułowej Szkoły nie sposób nie odwołać się do dziejów historycznych, które miały ogromny wpływ na ogólne kształtowanie się szkolnictwa w Polsce. Rozpoczynając ten rozdział należy się cofnąć do czasów rozbiorów Polski zaczynając od pierwszego, który nastąpił w 1772 roku[100]. Na mocy traktatów podpisanych przez zaborców Królestwo Polskie zostało podzielone przez Rosję, Prusy i Austrie, co spowodowało jego całkowite zniknięcie
z mapy świata aż na 123 lata. Jest to bardzo długi okres, w którym nastąpiło szereg zmian. Na szczególną uwagę zasługują te, które zaprowadzono w sferze oświaty
i szkolnictwa na okupowanych terenach.

 Szkoła Podstawowa znajduje się w południowo-wschodniej Polsce,
w miejscowości Reczpol. Jest to teren, który w czasie okupacji podlegał pod zabór Austriacki. Królestwo Galicji i Lodomerii- bo tak nazywany był wówczas ten obszar mierzył 82 tysiące km2 powierzchni i zamieszkany był przez 2,8 mln ludzi,
w większości pochodzenia polskiego i ukraińskiego[101]. Aż 90 % z nich było obrządku rzymsko- katolickiego, greko- katolickiego i ormiańskiego[102]. Nie były to tereny bardzo zamożne, wręcz przeciwnie panowała tu bieda i niedostatek. Głównym źródłem utrzymania mieszkającej tu ludności było rolnictwo. Dodatkowo do 1848 roku chłopi zobowiązani byli do odrabiania pańszczyzny. Sytuacja oświaty wyglądała podobnie. Na całym obszarze Galicji istniało do 1780 roku zaledwie 107 szkół ludowych, do których uczęszczało w sumie 5864 uczniów[103].

Po mino negatywnych opinii dotyczących Galicji miała ona stosunkowo lepsze szanse na rozwój edukacji i oświaty niż ziemie należące do zaboru pruskiego czy rosyjskiego. Można to zawdzięczać w dużej mierze cesarzowej Austrii Marii Teresie, która doskonale zdawała sobie sprawę z tego jak ważna jest edukacja ludności by doprowadzić do zbudowania silnego i stabilnego państwa[104]. Dowodem na to może być powołanie przez nią Nadwornej Komisji Studiów w 1760 roku- czyli jeszcze przed przystąpieniem do I Rozbioru Królestwa Polskiego[105]. Za główny cel postawiła oddzielenie zwierzchnictwa kościoła nad szkołami, oraz upowszechnienie dostępu do edukacji każdemu obywatelowi wedle jego stanu społecznego[106]. Taki stan rzeczy spowodował, że Galicja została przyłączona do Austrii w dobie reform oświatowych, dzięki którym również ludność polska i ukraińska mogła rozpocząć edukację na wyższym poziomie.

Konsekwencją wprowadzanych zmian było ogłoszenie w grudniu 1774 roku ustawy zatytułowanej: „Powszechny regulamin szkolny dla niemieckich szkół normalnych, głównych i trywialnych” stworzonej przez I.J. Felbigera[107]. Zakładała ona wprowadzenie obowiązku szkolnego dla dzieci od 6 do 12 roku życia, dodatkowo utrzymanie szkół ludowych należało do zadań gminy i dworów działających
w miejscowości, w której powstała szkoła. Jak z samej nazwy wynika zakładała ona również podział szkolnictwa ludowego na trzy poziomy[108]:

1.                      szkoły normalne

2.                      szkoły główne

3.                      szkoły trywialne

Ostatni poziom szkolnictwa to zarazem jego pierwszy i najniższy szczebel, szkoły, które miały być zakładane we wszystkich miejscowościach w celu kształcenia dzieci chłopskich i mieszczańskich. Ich siedzibą docelową miały być pomieszczenia należące do parafii lub jej filii. Szkoły główne miały natomiast powstawać
w większych miastach obwodowych w celu kształcenia urzędników. Szkoły normalne jako najwyższy szczebel edukacji w Państwie miały powstać w stolicach poszczególnych krajów, dlatego w Galicji założono ją we Lwowie. Kolejnym krokiem cesarzowej było w 1776 roku powołanie Krajowej Komisji Szkolnej, która miała funkcjonować w każdej prowincji Austrii[109].

Ludność zamieszkująca tereny Galicji była nieprzychylnie nastawiona do zmian jakie narzucał zaborca, w związku z tym nie wypełniała rzetelnie wszystkich nakazów, a w tym tych, które dotyczyły szkolnictwa. Spowodowało to, że ustawa
z 1774 roku została wprowadzona w Galicji dopiero trzy lata później, czyli w 1777, natomiast trwała aż do 1869 roku.[110] Dodatkowo na opóźnienie rozwoju szkolnictwa w Galicji przyczynił się w dużej mierze brak środków finansowych, które powinny być przeznaczone na zakładanie i utrzymanie szkół trywialnych. Do końca rządów Marii Teresy (1780) niewiele zmieniło się w temacie szkolnictwa, dlatego jej następca Józef II od samego początku postanowił podwoić starania, aby ulepszyć stan, który zastał[111]. Już rok po objęciu władzy wydał nowe akty prawne, które dotyczyły wprowadzenia przymusu szkolnego dzieci od 6 do 12 roku życia, oraz w którym zakładane było stosowanie kar wobec rodziców, których dzieci nie uczęszczały do szkół[112]. Kolejnym krokiem cesarza w kierunku szerzenia oświaty było zlikwidowanie Galicyjskiej Komisji Szkolnej i powołanie w jej miejsce stanowiska naczelnego nadzorcy szkół ludowych, a następnie w 1789 roku inspektorów szkolnych, których zadaniem było dbanie o rozwój oświaty na danym terenie[113]. Zaczęto w tym czasie ponownie włączać kościół katolicki w sprawy szkolnictwa, miało to za zadanie pomóc popularyzować edukowanie się ludności wiejskiej, dla której w tamtym czasie księża i duchowieństwo odgrywało dużą rolę. Największe utrudnienie jakie napotkał cesarz miało związek z tym, że chłopi w tamtym okresie nie mieli jeszcze wolności, byli zmuszeni do posłuszeństwa wobec panów, co spowodowało, że ci nie chcieli ich edukować[114]. Nie uważali, że jest to potrzebne, można przypuszczać nawet, że bali się wzrostu świadomości ludności plebejskiej, ponieważ mogło by to wpłynąć na ich niekorzyść.

Kolejny władca Austrii Franciszek I także kładł nacisk na szerzenie oświaty wśród swoich poddanych, czego dowodem może być wydanie i zatwierdzenie przez niego tzw. Politycznej ustawy szkolnej w 1805 roku, która na terenach Galicji weszła w życie dopiero w 1808 roku i trwała do 1873 roku[115]. Należy tu wspomnieć, że w tym okresie sytuacja na świecie, a dokładnie rewolucja francuska spowodowała wprowadzenie zmian także w sferze edukacji i szkolnictwa. Szerzono wtedy poglądy dotyczące powszechności szkoły, umożliwienia społeczeństwu pobierania bezpłatnej nauki. Wprowadzono również obowiązek uczęszczania do szkoły. Cesarz chcąc dostosować się do nowo powstałego nurtu ogłosił powstanie szkół odpowiadających każdej warstwie społecznej, w których program nauczania zsynchronizowany był z obowiązkami jakie państwo stawiało przed swoimi obywatelami. W związku z tym szkoły trywialne zwane ludowymi miały kształcić od najmłodszych lat na wiernych poddanych i pracowitych oraz mądrych rolników[116]. Dodatkowo przejęcie władzy nad szkołami przez duchowieństwo przyczyniło się do poprawienia sytuacji szkolnictwa w Galicji. Księża bardziej dbali o powstawanie nowych placówek, sami niekiedy je finansowali. Z czasem nawet ziemiaństwo zaczęło się angażować w sprawy oświaty, co było spowodowane tym, że chłopi w 1848 roku zyskali wolność- zostali uwłaszczeni[117].

Sytuacja polityczna w Austrii po przegranych wojnach z Prusami i Francją zmusiła do przekształcenia się tego państwa z centralistycznego na federacyjne- czyli w monarchię austrowęgierską w 1867 roku[118]. To wydarzenie było kolejnym powodem wprowadzenia zmian w sferze oświaty. Duży wpływ na edukację miało uzyskanie przez Galicję autonomii, czyli przede wszystkim przez taką instytucje jak Sejm Krajowy mieszczący się we Lwowie. Szczególną role odegrało powołanie w 1866 roku Rady Szkolnej Krajowej działającej do 1919 roku, uznawanej za najwyższą władzę w sprawach edukacji w Galicji[119]. Za jej przyczyną już w 1867 roku wprowadzono język polski we wszystkich szkołach elementarnych i średnich, a dwa lata później we wszystkich urzędach, sądach i w policji[120]. Ogromną rolę na kształtowanie się autonomicznego szkolnictwa w Galicji odegrał lekarz, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego Józef Dietl. Uważał, że szkoła przede wszystkim ma kształcić uszlachetniać, a także zaopatrywać uczniów w wiadomości- o czym wspomniał w wydanym przez siebie dziele pt. O reformie szkół krajowych[121]. Przypisał ogromną rolę szkołom ludowym jako pierwszym i najważniejszym w całym systemie oświaty. Dodatkowo opowiedział się za kształceniem dziewcząt[122].

Rada Szkolna Krajowa odpowiedzialna była przede wszystkim właśnie za szkolnictwo elementarne- ponieważ było ono najbardziej zaniedbane. Państwo oddzieliło całkowicie Kościół od edukacji, wprowadzono również możliwość kształcenia się za darmo. Następnie zwiększono obowiązek szkolny z 6 do 8 lat. Szkoły ludowe podzielono na dwie części[123]:

1.                      czteroklasową szkołę ludową pospolitą

2.                      trzyklasową szkołę wydziałową.

Natomiast szkoły średnie podzielono na prywatne i publiczne. Mimo podejmowanych działań na terenie Galicji do szkół uczęszczało zaledwie 34% wszystkich dzieci[124]. Kolejnym krokiem jaki podjęła RSK było utworzenie w 1871 roku rad szkolnych okręgowych i miejscowych[125], które miały sprawować władze nad nowo powstałymi oraz istniejącymi już placówkami oraz pracującymi w nich nauczycielami.

Bardzo ważnym wydarzeniem z punktu widzenia rozwoju edukacji w monarchii Austro-Węgier było zatwierdzenie w maju 1869 roku ustawę, która wprowadziła nowy system szkolnictwa. Dzięki temu szkoły ludowe stały się ogólnodostępne i obowiązkowe. Następnie w 1873 roku uchwalono Ustawę o zakładaniu i utrzymaniu publicznych szkól ludowych i posyłania do nich dzieci, która znana była pod nazwą Pierwsza krajowa ustawa szkolna.[126]. Był to w tamtych czasach najważniejszy dokument regulujący szkolnictwo ludowe w Galicji w myśl, którego zakładano, że szkoły ludowe pospolite mogły być jedno- lub ośmioklasowe, a wydziałowe czteroklasowe oraz, to że na jednego nauczyciela może przypadać aż 80 uczniów. Dodatkowo skrócono obowiązek szkolny o dwa lata- czyli trwał on od 6 do 12 roku życia[127]. Cały obszar Galicji podzielono wtedy na 37okręgów szkolnych[128].

Kolejna ustawa już z 1883 roku zakładała przede wszystkim taki cel: „Szkoły ludowe pospolite(…)urządzone będą tak, iżby dzieci z nauki czerpały oświecenie o zasadach religijnych i moralnych i obowiązkach obywatelskich, tudzież o zadaniach i warunkach zawodu, jakiemu się według okoliczności, miejsca i stanu prawdopodobnie poświęcą[129]. Następnie 13 lat później kolejna ustawa oświatowa O zakładaniu i urządzaniu szkół publicznych ludowych podzieliła najniższy szczebel edukacji na dwa poziomy 6-letnią szkołę wiejską, która miała być 1-4 klasowa i 7- letnią szkołę miejską[130]. Najważniejszym celem szkół wiejskich było przygotowanie dzieci do pracy na roli, co powodowało ograniczenie ich możliwości dotyczących kształcenia się na poziomie średnim i wyższym.

Po 1890 roku zauważyć można znaczne postępy w rozwoju szkolnictwa na terenach zaboru austriackiego. Według literatury szczególne zasługi w tym temacie przypisuje się wiceprezydentowi Krajowej Rady Szkolnej Michałowi Bobrzyńskiemu[131], który to zwiększył nakład finansowy przeznaczony na upowszechnianie szkolnictwa. Zapewne dzięki jego poglądom „w każdejwsi szkoła[132]” powstała Szkoła w Reczpolu.

 

3.2.Pierwsze lata Szkoły Podstawowej

 

Szkoła Podstawowa jak założono wcześniej powstała jeszcze przed 1914 rokiem, niestety nie ma dokumentów potwierdzających konkretną datę. Rozdział ten oparty zostanie przede wszystkim na rękopisie Kroniki Szkolnej (patrz aneks 1.) znajdującej się w posiadaniu Szkoły. Dodatkowo Szkoła posiada oryginalną metrykę szkolną prowadzoną od roku 1899, w której zapisani są pierwsi uczniowie uczęszczający do Szkoły powszechnej urodzeni w 1903 roku. Może to stanowić swoiste potwierdzenie głównej hipotezy jako, że Szkoła w Reczpolu powstała jeszcze przed 1914. W metryce tej znaczone jest również wyznanie religijne jak i przypadki częstych śmierci wśród uczniów. Metryka prowadzona jest  do roku 1939.

Na fotografiach 1 i 2 znajdujących się w aneksie widzimy oryginalną Kronikę Szkoły Podstawowej w Reczpolu. Jest to jeden z najstarszych dokumentów opisujących pracę placówki, który przetrwał I jak i II Wojnę Światową. Cała kronika pisana jest ręcznie najpierw piórem, jak widać na fotografii, następnie od 1964 roku zauważyć można ślad długopisu. Kronika składa się z 76 nieponumerowanych stron. Jej inicjatorem została pracująca w Szkole pierwsza stała nauczycielka Władysława Jaroszewska.

Pierwszy budynek dwuklasowej Szkoły Podstawowej powstał jeszcze w 1900 roku jak wynika z zamieszczonego w kronice planu, a jego fundatorem było Towarzystwo Szkoły Ludowej (fot. nr 3)[133]. Był to zapewne jeden z pierwszych
i lepszych murowanych budynków we wsi. Jak widać na fot nr 3. w Szkole były dwie sale lekcyjne- ulokowane w największych pomieszczeniach. Po drugiej stronie korytarza mieściła się kuchnia, a przy niej kancelaria szkolna i pokój nauczycielski.

Fot. nr 3.

alt

Źródło: Kronika Szkoły Podstawowej w Reczpolu

Można przypuszczać, że pierwszymi nauczycielkami, które uczyły w Szkole Podstawowej w Reczpolu były wspomniana wcześniej Władysława Jaroszewska- nauczycielka stała oraz Janina Rząśnicka- nauczycielka tymczasowa. Jak wynika
z kroniki nauczycielka stała uczyła stopień II i IV natomiast nauczycielka tymczasowa stopień I i III[134]. Niewiele wiadomo o funkcjonowaniu szkoły w latach 1900-1914, wynika to z faktu, że w czasie I Wojny Światowej, kiedy to wojska radzieckie stacjonowały w Reczpolu przejęły budynek Szkoły i przeznaczyły go na swoją bazę, niszcząc wszystko co tam zastali: „wszystkie akta szkolne, środki naukowe i sprzęty szkolne uległy całkowitemu zniszczeniu[135]”- czyli prawdopodobnie spalone lub wywiezione do Rosji[136]. Przypuszczać można, iż w tym okresie Szkoła funkcjonowała zgodnie z ustawą z 23 maja 1895 roku O zakładaniu i urządzaniu szkół publicznych ludowych[137],  w której przyjęto zasadę, że dzieci uczęszczające do szkół wiejskich miały uczyć się tylko tego, co związane jest z ich przyszłym zawodem- dokładnie mówiąc pracą na roli. Odbierało to szansę dzieciom wiejskim poszerzania swojej wiedzy, zdobycia wyższego stopnia naukowego. Program nauczania miał być realizowany przez nauczycieli zgodnie z wytycznymi, bez poszerzania wiadomości. W tamtym okresie dzieci przeważnie kończyły 2 lub 3 klasy, ponieważ były potrzebne rodzicom na gospodarstwie[138].

 

3.3.Działalność Szkoły w czasie I wojny Światowej i w okresie międzywojennym, od 1914 do 1939 roku

Działania wojenne jakie miały miejsce w roku 1914 przyniosły ogromne straty dla Szkoły w Reczpolu, szczególnie majątkowe gdyż został zniszczony wtedy budynek szkolny. Jak pisze W. Jaroszewska: „(…) rok tej strasznej wojny zatrzymał rozwój naszego szkolnictwa- przerwa w nauce w tutejszej szkole trwała cały rok od 1. IX 1914 do 1. IX 1915. (…) Szkoła- jeden z najporządniejszych budynków w Reczpolu uległ wielkiemu zniszczeniu-(…) porozwalano piecy, poubijano ściany, podłogi zniszczono w niemożliwy sposób[139]”. Po zniszczeniach wojennych baza lokalowa placówki nie prezentowała się najlepiej. Dzieci nie miały zapewnionych odpowiednich warunków do pobierania nauki. Nie było ławek, ani krzeseł, nawet tablicy. Dzieci przynosiły ze sobą krzesła z domu, a nauczycielka zapisywała wszystko na czarnym papierze[140]. Stopniowo przywracano dobry stan Szkoły z pomocą c. k. Rady Szkolnej Krajowej, która wyposażała placówkę w potrzebne rzeczy, jak również w niezbędne środki dydaktyczne. Pod koniec roku 1915 nauczycielka tymczasowa przeniosła się do okręgu myślenickiego, dlatego nauczanie wszystkich stopni objęła nauczycielka W. Jaroszewska, natomiast już w 1917 roku powołano dodatkową nauczycielkę Janinę Tacyównę[141].

Bardzo istotne zmiany zaszły w tym okresie w c. k. Radzie Szkolnej Krajowej. W czasie wybuchu I Wojny Światowej namiestnikiem Galicji, a zarazem prezydentem R. Sz. K. był Witold Korytowski. Dnia 19. 07. 1915 roku namiestnikiem dla Galicji został gen. piechoty Herman von Collard, a po nim Eryk baron Diller[142]. Inspektorem szkolnym okręgowym na rejon do którego należała Szkoła podstawowa w Reczpolu był Bronisław Chmurowicz[143].

Po zakończeniu wojny bardzo ciężko było powrócić do dawnego stanu sprzed jej wybuchu, dotyczyło to również zmian jakie zaszły w szkołach[144]. Dodatkowo zaczęły pojawiać się zatargi między ludnością polską a ruską[145]. Dzieci zajęte były pomaganiem rodzicom w gospodarstwie dlatego poświęcały nauce niewiele czasu, o ile w ogóle miały czas na naukę. W szkole realizowano program nauczania ograniczony do religii, czytania, rachunków z początkiem geometrii, pisania przyrody, śpiewu, gimnastyki i rysunków. Dodatkowo wprowadzono historię[146]. W kolejnym roku szkolnym 1919/20 nauczycielka Janina Tacyówna została przeniesiona do Krasiczyna, a na jej miejsce powołano panią Janinę Jaworską. W tym samym roku w Szkole przeprowadzono inspekcję, której przewodniczył Inspektor Chmurowicz.

W kolejnym roku wynajęto nowy budynek na siedzibę Szkoły, w którym to zamieszkała również nauczycielka. Zmieniono także podręczniki do języka polskiego, zostały one stworzone w myśl panujących w danym okresie trendów, więc pojawiało się w nim mnóstwo treści dotyczących nauczenia dzieci szacunku do rodziców i rodziny[147].Na wszystkich stopniach obowiązywała ta sama zasada[148]. Pracę Szkoły utrudniała szerząca się po wojnie choroba tyfusu plamistego, przez co już od 23 czerwca placówka została zamknięta. Zanotowano również wypadki śmiertelne spowodowane przez tą chorobę wśród młodzieży szkolnej[149]. Spawy  materialne Szkoły nie wyglądały najlepiej. Bardzo często zamykano placówkę z powodu braku opału. Kolejna zmiana kadry nauczycielskiej nastąpiła w 1921 roku, dokładnie 15 października kiedy to Władysława Jaroszewska została przeniesiona do innej szkoły, by tam sprawować swoje obowiązki służbowe[150]. Spowodowało to dwutygodniową przerwę w nauce, po której obowiązki nauczycielskie w Szkole Podstawowej w Reczpolu objęli Franciszek Dobjasz, który został mianowany kierownikiem szkoły wraz z żoną Marią. Rok ten nie był szczególnie szczęśliwy dla pracy Szkoły. Z powodu zniszczenia dachu przez wichurę, a później przez przerwy spowodowane feriami czy warunkami atmosferycznymi dzieci bardzo długo nie uczęszczały na zajęcia[151].

Niekorzystne z punktu widzenia pracy w szkole okazały się również warunki w jakich dzieci miały pobierać naukę. Do celów edukacyjnych przeznaczona była tylko jedna sala, dlatego już w 1922 roku po wizytacji Szkoły rozpoczęto budowę drugiej sali. Prace trwały aż do następnego roku, w związku z tym 15 listopada 1923 roku oddano do użytku drugie pomieszczenie, które przeznaczono dla starszych roczników[152]. Szkoła zmieniła swój status z jednoklasowej na dwuklasową[153]. Dodatkowo w maju 1923 roku ogrodzono plac szkolny[154]. W 1924 roku szkoła ponownie została sprawdzona przez inspektora, tym  razem był  to pan Fider, któremu spodobała się nowa sala szkolna[155].

Można zastanawiać się jakie metody pracy stosowano w tamtym okresie w Szkole? Studiując kronikę szkolną bardzo często pojawia się wzmianka na temat tego, iż nauczyciel przeprowadził z uczniami pogadankę, lub wykład. Nie sposób również pominąć faktu, że nauczyciele prowadzili czynne zajęcia z dziećmi. Rada Szkolna Krajowa przywiązywała dużą wagę do zajęć praktycznych prowadzonych w ogrodach szkolnych[156], czego przykładem  może być coroczne sadzenie przez dzieci drzew dookoła placu  szkolnego. Bardzo ważna okazuje się również współpraca Szkoły z rodzicami, jak i zachowanie tradycji religijnych. Każdy rok szkolny rozpoczynał i kończył się mszą lub nabożeństwem, w którym udział brała cała dziatwa szkolna jak i nauczyciele[157]. Co roku obchodzono również różne święta narodowe. W czasie zaborów związane one były np. z wydarzeniami mającymi miejsce w cesarstwie austriackim jak imieniny cesarza, a w czasie wojny jak i po niej świętowano odrodzenie Państwa Polskiego. Nauczyciele zwracali ogromną uwagę na kształtowanie u dzieci postaw patriotycznych, jako że uważali je za przyszłość narodu Polskiego[158].

Rok szkolny 1925/26 trwał krótko i był przerywany licznymi wypadkami. Najważniejszym zdarzeniem tamtego okresu był wybuch epidemii odry i szkarlatyny. Z tego powodu praca placówki szkolnej została przerwana na prawie dwa miesiące,
a w wyniku choroby zmarło 6 uczniów. Tego też roku miała miejsce wizytacja przez dwóch inspektorów pana Żuchowskiego i pana Żychniewicza[159]. W kolejnym roku uchwalono na konferencji klasyfikacyjnej połączenie oddziałów II i III w jeden, oddzielenie rocznika 4-go od 3-go i utworzenie oddziału IV oraz V[160]. Zmiany miały wejść w życie już od roku 1927. W owym roku naprawiono również dach na budynku szkolnym. 11 grudnia w Szkole w Reczpolu odbył się zjazd nauczycielski połączony z konferencją rejonową oraz z przeprowadzeniem lekcji pokazowej na roczniku
3-im[161]. W lutym 1927 roku zachorowała miejscowa nauczycielka, więc jej obowiązki na okres dwóch miesięcy przejęła pani Stefania Koczyrkiewiczówna, a po niej pani Janina Makosikówna zajmując się nauką dzieci I, II i III stopnia[162].

Kolejny rok szkolny rozpoczął się jak zwykle z małymi zmianami. Nauczycielka tymczasowa Makosikówna została przeniesiona do innej szkoły, a jej miejsce zajęła przebywająca do tej pory na urlopie zdrowotnym pani Maria Dobjaszowa[163]. Rok ten zapisuje się w historii Szkoły jako okres najsurowszej zimy, która uniemożliwiła prawie całkowicie uczęszczanie dzieci na zajęcia. Mrozy sięgały aż 52oC[164]. W 1929 roku ponownie odnotowuje się spadek frekwencji uczniów Szkoły w Reczpolu spowodowany nawrotem epidemii odry i szkarlatyny. Z tego powodu przerwano także prace placówki na dwa tygodnie[165]. 20 lutego 1929 roku sprawujący swoje obowiązki służbowe nauczyciele Franciszek i Maria Dobjaszowie zostają przeniesieni do Stubna, a w ich miejsce powołano nauczycieli Józefa Kielara jako kierownika placówki i Annę  Nakryjkównę[166]. Kierownik szkoły już w kolejnym roku wyjechał do Lwowa a jego obowiązki przejęła pani Anna. Dodatkowo powołano drugiego nauczyciela pana Mariana Kopczaluk[167]. Rok 1930 przyniósł wiele zmian w Szkole w Reczpolu. Zmieniono wykorzystywane do tej pory czytanki w oddziale III na czytankę Horwatka, natomiast w oddziale V na Mikulskiego, gdyż poprzednią uważano za trudną[168]. Jak podaje autor kroniki bardzo ważnym wydarzeniem było otwarcie świetlicy szkolnej dnia 14 listopada 1930 roku z polecenia inspektora, co dało dzieciom wiele radości jak i zaowocowało w nauce[169]. Zmiany w zakresie włączania dzieci i młodzieży w życie szkolne miało miejsce już w 1930 roku, kiedy to utworzono wśród starszych roczników samorząd szkolny[170]. Dzieci wybrały spośród siebie „wójta”, zastępcę, ławników sekretarza i skarbnika. Samorząd zbierał się raz w miesiącu na tzw. posiedzenie, na którym decydowano w jaki sposób zagospodarować zebrane pieniądze czy osądzano sprawy wykroczeń przeciw przepisom szkolnym[171]. Tego samego roku nauczyciel Kopczaluk zostaje przeniesiony do innej placówki, a jego stanowisko objęła pani Czesława Michalska[172]. Dodatkowo przy Szkole założono ogródek botaniczny i szkółkę morwową. Warty wspomnienia jest fakt, iż w Szkole w Reczpolu istniało wówczas już siedem oddziałów, a w 1931 i 1932 roku w szkole odbyły się egzaminy końcowe.

Z kolejnym rokiem szkolnym kadra nauczycielska ponownie się zmieniła. Pani Michalska opuściła placówkę, a jej miejsce zajęła pani Ludwika Jakubiszyn[173]. W dalszym ciągu funkcjonował samorząd szkolny, dodatkowo utworzono szkolną orkiestrę. Jak podaje autor kroniki szkolnej w 1932 roku do szkoły w Reczpolu uczęszczało 115 dzieci, z tym że zlikwidowano na ten czas jeden etat i nauką wszystkich roczników zajęła się nauczycielka Nakryjkówna[174]. Z powodu ogromu pracy w grudniu 1932 roku przysłano jej do pomocy drugiego nauczyciela panią Agnieszkę Srebrawą, która zajęła się nauczaniem roczników I, II i III[175]. Nauczycielka kierująca pani Nakryjkówna ukończyła w tym samym roku również kurs dla kierowników świetlic szkolnych, by usprawnić pracę tegoż miejsca[176]. W 1933 roku inspektorem obwodu, do którego należała szkoła w Reczpolu został Mieczysław Bem.

Przełom w funkcjonowaniu Szkoły podstawowej można przypisać do roku 1933, kiedy to w życie weszły nowe programy nauczania ukierunkowane szczególnie na uspołecznianie młodzieży. Zmiany dotyczyły roczników I, II i III. Wyeliminowano stare elementarze i czytanki, a na ich miejsce zakupiono nowe. Szkoła zmienia swoją nazwę z tradycyjnej na szkołę radości i życia[177]. Nauczyciele brali udział w różnych konferencjach prowadzonych przez inspektora Bema, gdzie omawiano napotykane przez nich trudności w realizowaniu nowych idei[178].

W kolejnych latach tj. 1934, 1935, 1936 nie odnotowano znaczących zmian mających miejsce w Szkole w Reczpolu. Nauka odbywała zgodnie z nowymi trendami, z przerwami spowodowanymi feriami, czy mroźną zimą, przez co dzieci nie mogły dotrzeć na zajęcia. Do 1936 roku nie zmieniła się też kadra nauczycielska, natomiast już maju nauczycielka Srebrawa dostała urlop macierzyński, i nie wróciła już do pracy[179]. Na jej miejsce powołano nauczycielkę Ulsenównę, jednak ta  po dwóch miesiącach została przeniesiona do Birczy[180]. Z tego powodu zatrudniono nową nauczycielkę Szczurowską[181], niestety tylko na czas do końca pierwszego półrocza. Po tym okresie nową nauczycielką tymczasową zostaje pani Zofia Kunertówna[182]. Są to ostatnie informacje zapisane w Kronice szkolnej jeszcze przed wybuchem II Wojny Światowej.

W poniższej tabeli zostały przedstawione zmiany w kadrze nauczycielskiej, jaka pracowała w Szkole w Reczpolu od 1900 do 1939 roku.

Tabela nr 2. Kadra nauczycielska Szkoły Podstawowej w Reczpolu w latach 1900-1939

Imię i nazwisko nauczyciela

Okres pracy

Stopnie nauczania

Władysława Jaroszewska

1900- 1921

II, IV

Janina Rząśnicka

1900- 1915

I, III

JaninaTacyówna

1917- 1920

I, III

Janina Jaworska

1920- 1921

I, III

Janina Jaworska

1920- 1921

I, III

Franciszek Dobjasz

1921- 1929

IV, V

Kierownik placówki

Imię i nazwisko nauczyciela

Okres pracy

Stopnie nauczania

Maria Dobjasz

1921-1927/1929

I, II, III

Stefania Koczyrkiewiczówna

1927 (2 miesiące)

I, II, III

Janina Makosikówna

1927-1928

I, II, III

Józef Kielar

1929- 1930

I, II, III

Anna Nakryjkówna

1929- 1954

IV, V, VI, VII

(kierownik placówki)

Marian Kopczaluk

1930-1930

I, II, III

Czesława Michalska

1930-1931

I, II, III

Ludwika Jakubiszyn

1931-1932

I, II, III

Agnieszka Srebrawa

1932- 1936

I, II, III

p. Ulsenówna

1936 (2 miesiące)

I, II, III

p. Szczurowska

1936 (3 miesiące)

I, II, III

Zofia Kunertówna

1937-1939

I, II, II

 

Źródło: Kronika szkolna Szkoły Podstawowej w Reczpolu.

 

3.4.Działalność Szkoły w czasie trwania II Wojny Światowej do roku 1954

 

  Wybuch kolejnej Wojny Światowej zatrzymał rozwój szkolnictwa w całej Polsce. Wojska niemieckie i rosyjskie zajmując kolejne tereny Polski niszczyły wszystko, co napotkały na swojej drodze. Konfiskowano jedzenie, odzież i sprzęty domowe. Wraz z rozpoczęciem Wojny zaczęły się wywozy ludności polskiej do obozów. Mieszkańców gminy Krzywcza wysiedlano na Sybir, by tam zmuszać ich do ciężkiej fizycznej pracy. Wiele osób nigdy nie powróciło z takiej podróży. Umarli
z wycieńczenia, niektórzy jeszcze w czasie długiej drogi. Ogromne represje ze strony okupantów dotknęły także ludność pochodzenia żydowskiego. Na ogromną skalę rozpoczęło się już w 1939 roku mordowanie, lub wywożenie ich do obozów koncentracyjnych[183]. Celem wroga było wyniszczenie narodu Polskiego[184]. Pierwszym ciosem wymierzonym w ludność Polską było przejęcie przez okupanta władzy nad szkołami.

O funkcjonowaniu Szkoły w czasie II Wojny Światowej niewiele wiadomo. Nie ma też informacji w samej Kronice szkolnej, w której to opisano tylko główne wydarzenia. Kolejne wpisy rozpoczynają się od 1962 roku. Z zapisów znajdujących się w Kronice wynika, że w okresie od 1939 do 1945 roku ze szkół powszechnych zniknęły takie przedmioty jak: geografia i historia, a pozostałe przedmioty uczono bardzo pobieżnie[185]. Zamknięto wszystkie szkoły średnie i uniwersytety[186].
Z wywiadu przeprowadzonego z mieszkanką Reczpola panią Marią Buś wynika, że Niemcy nie zabraniali całkowicie uczyć w szkołach w języku polskim, jednak nauka ta miała nie nawiązywać do polskiej kultury. Świadectwa szkolne wydawane były przez Generalne Gubernatorstwo dla Okupowanych Polskich Obszarów w dwóch językach, niemieckim i polskim[187]. Szkoła powszechna w Reczpolu mimo ciężkich czasów funkcjonowała na miarę swoich możliwości. Przedmioty jakich uczono
w okresie od 1939 do 1945 obejmowały[188]:

·         sprawowanie

·         religię

·         język polski

·         naukę o przyrodzie

·         arytmetykę z geometrią

·         rysunki

·         zajęcia praktyczne

·         śpiew

·         ćwiczenia cielesne

·         roboty kobiece

Skala ocen jaką stosowano w Szkole była następująca[189]:

·         bardzo dobry

·         dobry

·         dostateczny

·         niedostateczny

Z powodu panującej biedy niektóre dzieci (szczególnie te mieszkające daleko od Szkoły) miały problem z dotarciem na zajęcia szkolne. Utrudnienia te potęgowały się dodatkowo w okresie zimy.

  Mimo, iż szkoły były podporządkowane okupantom na terenie gminy Krzywcza zorganizowano tajne nauczanie, o czym tylko jest wspomniane w Kronice szkolnej. Była to swoista walka Polaków z okupantem. Na tajnych spotkaniach rozmawiano o tym, co dzieje się na świecie, omawiano sprawy bliskie uczestnikom, starano się podtrzymać polską kulturę[190].

3.4.1. Strażnica w Reczpolu

 

   Bardzo ważnym wydarzeniem z punktu widzenia funkcjonowania Szkoły jest powstanie strażnicy granicznej (patrz aneks nr 3). Została ona zbudowana na potrzeby niemieckiej straży granicznej „Grenschultz” stacjonującej w okresie II Wojny Światowej w Reczpolu[191]. Budowę rozpoczęto w roku 1940 pod kierownictwem inżynierów Kowalskiego i Gołębiowskiego[192]. Prace budowlane wykonywane były głównie przez mieszkańców wsi Reczpol. Budynek znajdujący się na ówczesnej granicy niemiecko-rosyjskiej niedaleko rzeki San nie został całkowicie wybudowany do czasu zakończenia wojny, dlatego w 1955 kierownictwo nad budową przejął ówczesny dyrektor Szkoły Zbigniew Skubisz[193]. Dzięki jego staraniom Strażnica została przeznaczona jako budynek szkolny. Została oddana do użytku w 1958 roku, natomiast zajęcia szkolne odbywały się tam aż do 2003 roku[194]. Od 1957 roku w budynku szkolnym mieściło się również państwowe przedszkole[195].

 

3.4.2.Krótki opis funkcjonowania szkoły w latach 1945-1955

 

            W 1945 roku, kiedy to Z. S. R. R. wyparł Niemców z terenów Polski ponownie rozpoczęto odbudowywanie zniszczonego kraju[196]. W ocalałych od zniszczenia szkołach rozpoczęła się bardzo trudna praca. Również w Szkole w Reczpolu próbowano powrócić do stanu sprzed wybuchu wojny. Jak podaje autor kroniki w Szkole brakowało podręczników, sprzętu, a przede wszystkim wykwalifikowanej kadry nauczycielskiej, która to stała się głównym celem ataków wroga[197]. Nauczyciele, którym przyszło pracować w takich warunkach nie mogli normalnie wykonywać swoich obowiązków. Przez cały okres okupacji kierownikiem Szkoły jak i nauczycielem stałym była Anna Nakryjkówna, natomiast do roku 1954 powoływano również nauczyciela tymczasowego, o czym była mowa wyżej. Pełną kadrę nauczycielską powołano w 1954 roku, kiedy to szkoła została przekształcona na siedmioklasową instytucję edukacyjną[198]. Dodatkowo mianowano nowego dyrektora Szkoły Zbigniewa Skubisza. Sale szkolne mieściły się w dwóch budynkach, właściwej szkole- dwie sale lekcyjne i budynku przyszkolnym jedna sala[199].

W tabeli poniżej przedstawiono jak zmieniała się kadra nauczycielska pracująca w Szkole w Reczpolu od roku 1945 do 1955.

Tabela nr 3. Nauczyciele pracujący w Szkole Podstawowej w Reczpolu od 1939 do 1955 roku

Lp.

Imię i nazwisko nauczyciela

Okres pracy

1.

Anna Nakryjkówna

1929- 1954

2.

Michalina Kisielewicz

1945-1945

3.

Anna Tuczańska

1947-1948

4.

Stanisława Kasperska

1950-1951

5.

Janina Buczek

1950-1951

6.

Krystyna Fleszar

1950-1951

7.

Helena Opałka

1951-1952

8.

Helena Pyra

1952-1953

9.

Zbigniew Skubisz ( dyrektor Szkoły)

1954-1991

10.

Zofia Jucha

1953-1954

11.

Elżbieta Barańska

1953-1954

12.

Anna długosz- Pachuta

1954-1955

13.

Henryka Wojdyło

1954-1955

14.

Genowefa Głowacz

1954-1955

15.

Janina Szabaga

1954-1955

16.

Helena Krukowska

1954-1955

17.

 

Irena Pawluk 1954-1955

 

 

Źródło: Oficjalna strona Szkoły Podstawowej: http://www.reczpol.edu.pl/jomla/index.php.

Zakończenie

 

1.                      Szkoła Podstawowa w Reczpolu jest placówką oświatową, która posiada długą i bogatą historię. Jej powstanie możemy przypisać do roku 1899 od kiedy prowadzona jest w Szkole oryginalna metryka szkolna. Znaleźć w niej można takie informacje jak dane i liczba pierwszych uczniów, którzy zostali zapisani do Szkoły powszechnej. Szkoła Podstawowa w Reczpolu posiada dodatkowo oryginalny rękopis Kroniki szkolnej, w której opisane są wydarzenia z życia Szkoły od roku 1914.

2.                      Nauczanie zmieniało się w Szkole na przestrzeni lat i uzależnione było od standardów obowiązujących w danym okresie. Dodatkowo program nauczania narzucany był przez państwo Austro-Węgier, które podczas I rozbioru Polski przejęło władze nad terenami Galicji.

3.                      Wybuch najpierw I, a następie II Wojny Światowej spowodował zahamowanie rozwoju szkolnictwa w Polsce, a tym samym zatrzymał działalność Szkoły Podstawowej w Reczpolu. Od 1914 do 1915 roku Szkoła była zamknięta. Budynek szkolny został bardzo zniszczony przez najeźdźców. W czasie działań wojennych spalono większość dokumentów szkolnych. Dzieci nie miały warunków by swobodnie pobierać naukę. Brakowało ławek, krzeseł, tablic oraz różnych innych środków dydaktycznych. W miarę swoich możliwości Szkoła starała się wrócić do stanu sprzed wybuchu wojny. Niestety, kiedy już zauważono znaczny postęp nastała kolejna Wojna Światowa. Okupant przejął władzę nad sprawami oświaty, ze szkół zniknęły takie przedmioty jak historia i geografia. Dzieci uczono bardzo pobieżnie pozostałych przedmiotów. Językiem nauczania został język polski, jednak świadectwa szkole były wydawane zarówno w języku polskim jak i niemieckim.

4.                      Kadra nauczycielska w okresie od 1914 do 1945 roku zmieniała się bardzo często i powoływana była przez władze zwierzchne. Początkowo naukę w Szkole w Reczpolu prowadziły dwie nauczycielki, stała i tymczasowa. Ilość nauczycieli pracujących w szkole uzależniona była również od możliwości finansowych gminy. W 1921 roku mianowano na pierwszego kierownika placówki Franciszka Dobjasza. W latach 1903-1958

5.                      Baza lokalowa Szkoły nie wydawała się być najgorsza. Szkoła mieściła się w murowanym budynku, w którym znajdowały się dwie sale lekcyjne, kuchnia, kancelaria i spiżarnia. W 1958 Szkoła zmieniła swoja siedzibę. Na budynek szkolny została przeznaczona stanica wojskowa, zbudowana w czasie II Wojny Światowej na potrzeby wojsk niemieckich przez miejscowych rzemieślników. Zajęcia lekcyjne odbywały się tam aż do roku 2006. Początkowo Szkoła funkcjonowała jako jednoklasowa placówka, następnie przekształciła się w szkołę dwuklasową, by w 1964 być już 7-klasową instytucją edukacyjną. Na podstawie powyższego można powiedzieć, iż obrane w niniejszej pracy tezy zostały potwierdzone.

Bibliografia

 

 

1.      Adamczyk M., Szkolnictwo ludowe w obwodzie Sądeckim w latach 1772-1848, „Rocznik Sądecki”, t. 18

2.      Bartmiński Ks. S., Krasiczyn dzieje parafii i społeczności naszkicowane przez starego proboszcza t. 1, Przemyśl 2010, wyd. San Set

3.      Bartnicka Kalina, Szybiak Irena, Zarys historii wychowania, wyd. Żak, Warszawa 2001.

4.      Dobrzański J., Wychowanie i szkolnictwo w zaborze austriackim na przełomie XVIII
i XIX w
., [w:] Ł. Kurdybacha, Historia wychowania, t. 2, Warszawa 1967

5.      Draus J., R. Terlecki, Historia wychowania wiek XIX i XX, wyd. WAM, Kraków 2009

6.      Dziennik Ustaw 1950 r. nr 9 poz. 87, O przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego.

7.      Felczyński Z., Rozwój kulturalny Przemyśla w latach 1772-1918, [w:] F. Persowski, A. Kunysz, J.Olszak (red), Tysiąc lat Przemyśla. Zarys historyczny, t. 2, Warszawa- Kraków 1974

8.      Gałczyńska Teresa, Historia szkoły ludowej w Albigowej. Cz. 1. Nakładem autorki, Łańcut 2010.

9.      Herbarz Polski Kaspra Niesieckiego S. J. Powiekszony dodatkami z późniejszych autorów, rekopismów, dowodów urzędowych, wyd. Jan Dep. Bobrowicz 1840,t. V

10.  Krupa M., Szkoła Ludowa w Galicji w latach 1772-1790, „Rozprawy z dziejów oświaty”, t. 24, 1981

11.  Kubal G., Miejscowości gminy Krzywcza na przestrzeni wieków, Krosno- Targowiska 1999, wyd. Arete II.

12.  Kumor B., Szkolnictwo Ludowe w Diecezji Tarnowskiej 1786-1850, [w:] A. Meissner (red.), Z dziejów oświaty w Galicji, Rzeszów 1898

13.  Łobocki Mieczysław, Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2003, wyd. Impuls

14.  Majchrowicz F. ,  Historja Pedagogji, Ze Szczególnym Uwzględnieniem Dziejów Wychowania I Szkół W Polsce, Instytut Wydawniczy "Biblioteka Polska", 1922

15.  Maszke A. W., Metody i techniki badań pedagogicznych, Rzeszów 2008, wyd. Uniwersytet Rzeszowski

16.  Miąso Józef, Z dziejów szkolnictwa ukraińskiego w Galicji 1869-1914, [w:] Rozprawy z Dziejów Oświaty, t. XXXIV

17.  Pelczar R., Szkoły parafialne na pograniczu polsko- ruskim (ukraińskim) w Galicji
w latach 1772- 1869
, Lublin 2009

18.  Pelczar Roman , Uwarunkowania rozwoju szkolnictwa w Galicji w okresie lat 1772- 1918, [w:] Karpacki przegląd naukowy nr 4 (8), wyd. RUTHENUS, Krosno 2013

19.  Pilch Tadeusz, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1998, wyd. „Żak”,

20.  Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów Słowiańskich,pod red. Bronisława Chlebowskiego I Władysława Walewskiego, tom IX, Warszawa 1888, wyd. Druk „wieku” Nowy Świat.

21.  Śliwiński F., Organizacja władz szkolnych i szkolnictwa wszystkich stopni w Polsce odrodzonej. Podręcznik dla kandydatów do zawodu nauczycielskiego, wyd. Książnica Atlas, Lwów- Warszawa 1921.

Zaczyński Władysław, Praca badawcza nauczyciela, wyd. Wydawnictwo Szkolne i pedagogiczne, Warszawa 1968.

Strony internetowe

 

1.      http://www.reczpol.edu.pl/jomla/index.php

2.      http://www.krzywcza.eu/

 

Aneksy

1.                Zdjęcie okładki Kroniki Szkoły Podstawowej w Reczpolu

alt

2.                Zdjęcie przykładowych stron Kroniki Szkolnej Szkoły Podstawowej w Reczpolu

alt

 

3.    Zdjęcie Strażnicy niemieckiej „Grenschultz” przekształconej
w budynek Szkoły

alt

4.      Kserokopia oryginalnego świadectwa szkolnego z 1939/40 roku.

alt

 

5.     Oficjalna strona internetowa Szkoły Podstawowej w Reczpolu.

alt

 

6.      Strona internetowa gminy Krzywcza

alt

Spis tabel

 

Tabela nr 1. Dane statystyczne dot. liczby mieszkańców wsi Reczpol

Tabela nr 2. Kadra nauczycielska Szkoły Podstawowej w Reczpolu w latach 1900-1939

Tabela nr 3. Nauczyciele pracujący w Szkole Podstawowej w Reczpolu od 1939 do 1955 roku

 



[1]
G.Kubal, Miejscowości gminy Krzywcza na przestrzeni wieków, Krosno- Targowiska 1999, wyd. Arete II, s. 6.

[2]Tamże, s.13.

[3]Tamże, s.13-14.

[4]Tamże, s.15.

[5]Oficjalna strona Szkoły Podstawowej w Reczpolu, http://www.reczpol.edu.pl/jomla/index.php.

[6]Tamże.

[7]G.Kubal, Miejscowości gminy Krzywcza… dz. Cyt., s. 151.

[8]Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów Słowiańskich,pod red. Bronisława Chlebowskiegi I Władysława Walewskiego, tom IX, Warszawa 1888, wyd. Druk „wieku” Nowy Świat, s. 582.

[9]Tamże, s. 582.

[10]G. Kubal, Miejscowości gminy… dz. Cyt., s. 45.

[11]Tamże, s. 45-46.

[12]Tamże, s. 41-43.

[13]Tamże, s. 43-44.

[14]Tamże, s. 44.

[15]Tamże, s. 45-46.

[16]Tamże, s. 44-45.

[17]Tamże, s. 48.

[18]G. Kubal, Miejscowości gminy…, dz. Cyt., s.48

[19]Tamże, s. 48-49, 58.

[20]Tamże, s. 48-61.

[21]Tamże, s. 59.

[22]Tamże, s. 59-60.

[23]Tamże, s. 60-61

[24]Herbarz Polski Kaspra Niesieckiego S. J. Powiekszony dodatkami z późniejszych autorów, rekopismów, dowodów urzędowych, wyd. Jan Dep. Bobrowicz 1840,t. V, s. 357-358.

[25]G. Kubal, Miejscowości gminy…, dz. Cyt., s 60-65.

[26]Ks. S. Bartmiński, Krasiczyn dzieje parafii i społeczności naszkicowane przez starego proboszcza
t. 1,
Przemyśl 2010, wyd. San Set, s. 345.

[27]G. Kubal, Miejscowości gminy…, dz. Cyt., s 60-62.

[28]Tamże, s. 63.

[29]Tamże.

[30]Tamże.

[31]Tamże.

[32]Dziennik Ustaw 1950 r. nr 9 poz. 87, O przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego.

[33]Ks. S. Bartmiński, Krasiczyn dzieje… dz. Cyt., s. 354.

[34]Tamże.

[35]G. Kubal, Miejscowości gminy…, dz. Cyt., s 77.

[36]Tamże, s. 75.

[37]Tamże.

[38]Tamże.

[39]Tamże, s. 75-76.

[40]Tamże.

[41]Tamże.

[42]Tamże, s. 78.

[43]J. Draus, R. Terlecki, Historia wychowania wiek XIX i XX, wyd. WAM, Kraków 2009, s.98.

[44]G. Kubal, Miejscowości gminy…, dz. Cyt., s. 81-82.

[45]Kronika Szkoły Podstawowej w Reczpolu znajdująca się w posiadaniu dyrektora Szkoły.

[46]G. Kubal, Miejscowości gminy…,  dz. Cyt., s. 82.

[47]Kronika Szkolna.

[48]Tamże.

[49]Kronika Szkolna.

[50]J. Draus, R. Terlecki, Historia…, dz. Cyt.,  s.115.

[51]G. Kubal, Miejscowości gminy…,dz. Cyt.,  s. 85.

[52]Tamże, s. 86.

[53]Tamże, s. 87.

[54]Protokół z lustracji gminy przeprowadzony w dniach 12-13 listopada 1935 roku przez Inspektora Wincentego Zagórskiego.

[55]G. Kubal, Miejscowości gminy…, dz. Cyt.,  s. 91.

[56]Protokół z lustracji… dz. Cyt.

[57]G. Kubal, Miejscowości gminy…, dz. Cyt. s. 89-91.

[58]Tamże, s. 93.

[59]Tamże, s. 97.

[60]Tamże.

[61]Tamże, s. 97-98.

[62]Tamże.

[63]Tamże, s. 98.

[64]Tamże.

[65]Tamże, s.97-99.

[66]Tamże, s. 99.

[67]Tamże, s. 100.

[68]Tamże.

[69]Wywiad przeprowadzony z mieszkańcem gminy Krzywcza dnia 2. 04.2016 roku panem Wiesławem Sitnik.

[70]G. Kubal, Miejscowości gminy…, dz. Cyt. s. 101.

[71]Tamże, s. 102.

[72]Tamże.

[73]Tamże.

[74]Tamże.

[75]Tamże, s. 103-104.

[76]Tamże, s. 107.

[77]Dane statystyczne znajdujące się w Urzędzie Gminy Krzywcza z roku 1946.

[78]G. Kubal, Miejscowości gminy…, dz. Cyt. s. 109-111.

[79]Tamże, s. 114-115.

[80]Tamże, s, 120-122.

[81]Tamże, s. 124.

[82]Tamże, s. 129-130.

[83]Tamże, s. 130-131.

[84]Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae. (łac.)”.

[85]A. W. Maszke, Metody i techniki badań pedagogicznych, Rzeszów 2008, wyd. Uniwersytet Rzeszowski, s. 86.

[86]Tadeusz Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1998, wyd. „Żak”, s. 24.

[87]A. W. Maszke, Metody…, dz. Cyt., s. 93.

[88]Mieczysław Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2003, wyd. Impuls, s. 26.

[89]A. W. Maszke, Metody…, dz. Cyt., s. 156.

[90] A. W. Maszke, Metody…, dz. Cyt., s. 157.

[91]T. Pilch, Zasady…, dz. Cyt.,  s. 76.

[92] T. Pilch, Zasady…, dz. Cyt.,  s. 46.

[93] M. Łobocki, Metody…, dz. Cyt., s.298.

[94] Tamże, s. 299.

[95] T. Pilch, Zasady…, dz. Cyt.,  s. 45.

[96] A. W. Maszke, Metody…, dz. Cyt., s. 161.

[97] Tamże.

[98] Tamże.

[99]T. Pilch, Zasady…, dz. Cyt.,  s. 46.

[100]Encyklopedia PWN, informacje znajdujące się na oficjalnej stronie internetowej, http://encyklopedia.pwn.pl/.

[101]Encyklopedia PWN.

[102]J. Draus, R. Terlecki, Historia wychowania…., dz. cyt., s. 97-98.

[103]M. Krupa, Szkoła Ludowa w Galicji w latach 1772-1790, „Rozprawy z dziejów oświaty”, t. 24, 1981, s. 64-65.

[104]J. Dobrzański, Wychowanie i szkolnictwo w zaborze austriackim na przełomie XVIII i XIX w., [w:] Ł. Kurdybacha, Historia wychowania, t. 2, Warszawa 1967, s. 116.

[105]Roman Pelczar, Uwarunkowania rozwoju szkolnictwa w Galicji w okresie lat 1772- 1918, [w:] Karpacki przegląd naukowy nr 4 (8), wyd. RUTHENUS, Krosno 2013, s. 13.

[106]Tamże, s. 14.

[107]Tamże, s. 15.

[108]Tamże.

[109]B. Kumor, Szkolnictwo Ludowe w Diecezji Tarnowskiej 1786-1850, [w:] A. Meissner (red.),
Z dziejów oświaty w Galicji, Rzeszów 1898, s. 109-110; M. Adamczyk, Szkolnictwo ludowe
w obwodzie Sądeckim w latach 1772-1848, „Rocznik Sądecki”, t. 18, s. 40.; F. Majchrowicz,  Historja Pedagogji, Ze Szczególnym Uwzględnieniem Dziejów Wychowania I Szkół W Polsce, Instytut Wydawniczy "Biblioteka Polska", 1922. s.124-125.

[110]Roman Pelczar,Uwarunkowania…, dz. Cyt., s. 16.

[111]Tamże, s. 16-17.

[112]M. Krupa M. Krupa, Szkoła Ludowa w Galicji…, dz. Cyt.,  s. 65-66.

[113]Roman Pelczar, Uwarunkowania…, dz. Cyt., s. 17.

[114]Tamże, s. 18.

[115]Tamże, s. 19.

[116]Z. Felczyński, Rozwój kulturalny Przemyśla w latach 1772-1918, [w:] F. Persowski, A. Kunysz, J.Olszak (red), Tysiąc lat Przemyśla. Zarys historyczny, t. 2, Warszawa- Kraków 1974, s. 165.

[117]R. Pelczar, Szkoły parafialne na pograniczu polsko- ruskim (ukraińskim) w Galicji w latach 1772- 1869, Lublin 2009, s. 49.

[118]J. Draus, R. Terlecki, Historia…, dz. Cyt., s.98.

[119]J. Draus, R. Terlecki, Historia wychowania…, dz. Cyt., s. 98; Roman Pelczar, Uwarunkowania… dz. Cyt., s. 21-22.

[120]J. Draus, R. Terlecki, Historia wychowania…, dz. Cyt., s.98.

[121]Tamże.

[122]Tamże, s.99.

[123]Tamże.

[124]Roman Pelczar, Uwarunkowania… dz. Cyt., s. 24.

[125]Tamże, s. 22.

[126]Tamże, s. 23.

[127]J. Draus, R. Terlecki, Historia wychowania…, dz. Cyt. s.99.

[128]T. Fiutowski, dz. cyt., s. 66-69.

[129]Roman Pelczar, Uwarunkowania dz. Cyt., s. 25.

[130]Tamże.

[131]J. Draus, R. Terlecki, Historia wychowania…, s. 100.

[132]Tamże.

[133]Kronika Szkoły.

[134]Kronika Szkoły.

[135]Kronika Szkoły.

[136]Kronika Szkoły.

[137]Roman Pelczar,Uwarunkowania…, dz. Cyt., s. 25.

[138]Kronika Szkoły.

[139]Tamże.

[140]Tamże.

[141]Tamże.

[142]Tamże.

[143]Tamże.

[144]Prof. Dr hab. Stefan  Możdżeń, Założenia ideowe pracy wychowawczej w galicyjskich szkołach ludowych, s. 91-92, artykuł znajdujący się na oficjalnej stronie Pedagogiki Katolickiej, http://pedkat.pl/

[145]Kronika Szkoły.

[146]Miąso Józef, Z dziejów szkolnictwa ukraińskiego w Galicji 1869-1914, [w:] Rozprawy z Dziejów Oświaty, t. XXXIV, s. 56.

[147]Prof. Dr hab. Stefan  Możdżeń, Założenia ideowe…, dz. Cyt., s. 89.

[148]Kronika Szkoły.

[149]Tamże.

[150]Tamże.

[151]Tamże.

[152]Tamże.

[153]Tamże.

[154]Tamże.

[155]Tamże.

[156]Prof. Dr hab. Stefan  Możdżeń, Założenia ideowe…, dz. Cyt., s. 91.

[157]Kronika Szkoły.

[158]Prof. Dr hab. Stefan  Możdżeń, Założenia ideowe…, dz. Cyt., s. 90.

[159]Kronika Szkoły.

[160]Tamże.

[161]Tamże.

[162]Tamże.

[163]Tamże.

[164]Tamże.

[165]Tamże.

[166]Tamże.

[167]Tamże.

[168]Tamże.

[169]Tamże.

[170]Tamże.

[171]Tamże.

[172]Tamże.

[173]Tamże.

[174]Tamże.

[175]Tamże.

[176]Tamże.

[177]Tamże.

[178]Tamże.

[179]Tamże.

[180]Tamże.

[181]Tamże.

[182]Tamże.

[183].Kubal, Miejscowości gminy…, dz. Cyt., s.101.

[184]Kronika Szkoły.

[185]Tamże.

[186]Tamże.

[187]Wywiad przeprowadzony z mieszkanką wsi Reczpol panią Marią Buś., Świadectwo szkolne z roku 1939/40.

[188]Świadectwo szkolne z roku 1939/40.

[189]Tamże.

[190]Kronika Szkoły.

[191]Strona internetowa Stanicy w Reczpolu, http://zabaweczki.internetdsl.pl/www/reczpol/index.php.

[192]Tamże.

[193]Tamże.

[194]Oficjalna strona Szkoły…

[195] Tamże.

[196]Kronika Szkoły.

[197]Tamże.

[198]Tamże.

[199]Tamże.

Linki

Blog Krzywcza Trzy Kultury Facebook - Krzywcza Trzy Kultury Facebook - Gmina Krzywcza Facebook - Hobbitówka

Parafia Krzywcza

Hobitówka

strona www

alt alt alt alt alt


 

 

 

 

Łatwy dostęp do innych przedsięwzięć internetowych, które są powiązane z Portalem Krzywcza Trzy Kultury oraz stron związanych z Krzywczą.